158
Xlorofil a
Xlorofil b
Xlorofil c1
Xlorofil c2
Xlorofil d
Formullar
C
55
H
72
O
5
N
4
Mg
C
55
H
70
O
6
N
4
Mg
C
35
H
30
O
5
N
4
Mg
C
35
H
28
O
5
N
4
Mg
C
54
H
70
O
6
N
4
Mg
C(3) qrup
-CH=CH
2
-CH=CH
2
-CH=CH
2
-CH=CH
2
-CHO
C(7) qrup
-CH
3
-CHO
-CH
3
-CH
3
-CH
3
C(8) qrup
-CH
2
CH
3
-CH
2
CH
3
-CH
2
CH
3
-CH=CH
2
-CH
2
CH
3
C(17) qrup
-CH
2
CH
2
COO-
Phytyl
-CH
2
CH
2
COO-
Phytyl
-CH=CHCOOH
-CH=CHCOOH
-CH
2
CH
2
COO-
Phytyl
C(17)-C(18)
Birqat rabitə
Birqat rabitə
Ikiqat rabitə
Ikiqat rabitə
Birqat rabitə
Yayılması
Hər yerdə
Əsasənyerüstü
bitkilərdə
Bəzi yosunlada
Bəzi yosunlada
Sianobakteriya-
larda
Xlorofil
a –nın, xlorofil
b –nin, xlorofil
c1 –in, xlorofil
c2 –nin və xlorofil
d – nin kimyəvi xarakteristikaları
və təbiətdə
yayılmaları.
159
Xlorofil a (
yaşıl
) və b-nin(
qırmızı
)
optiki udulma spektrləri
Şəkil 17.
Bütün bu piqmentlər, həm də yaşıl hüceyrələrin bütün
fotosintetik aparatı membranla əhatə olunmuş,
xloroplastlar
adlanan xüsusi orqanellərdə cəmlənmişdir.
Bitki hüceyrələrinin yaşıl rəngi yalnız xloroplastlardan
asılıdır; hüceyrələrin başqa elementlərində yaşıl piqmentlər
yoxdur. Xloroplastların ölçü və formaları geniş intervalda
dəyişir. Tipik xloroplast – ölçüləri eninə 1 mkm və uzununa
4 mkm, forması isə azacıq əyilmiş xiyarı xatırladır. Yaşıl
bitkilərin iri hüceyrələrində, məsələn, əksər yerüstü
bitkilərin yarpaq hüceyrələrində çoxlu xloroplastlar vardır,
lakin kiçik birhüceyrəli yosunlar, məsələn,
Chlorella
pyrenoidosa hüceyrənin böyük hissəsini əhatə edən yalnız
bir
xloroplastdan ibarətdir {134}.
161
Fotosistemlər
Xloroplastların tilakoid membranlarına yüklənmiş
xlorofil
və karotinoidlər hər biri təxminən 250 molekul piqment
daşıyan funksional birliklərə - fotosistemlərə toplanmışlar.
Fotosistem qurğusu belədir ki, bütün işığı udmağa həssas
olan molekullardan yalnız biri xlorofil
a onun enerjisini
fotokimyəvi reaksiyalarda istifadə edə bilər. O, fotosistemin
reaksiya mərkəzi sayılır. Qalan piqment molekulları işığı
udaraq, bu enerjini reaksiya mərkəzinə ötürürlər; bu işığı
toplayan
molekullar antenna adlanırlar.
İki tip fotosistem mövcuddur
{138-142}. I tip
fotosistemdə reaksiya mərkəzini təşkil edən xlorofil
a
spesifik molekulu işığın dalğa uzunluğu 700 nm-ə bərabər
(P
700
kimi göstərilir; P – piqment) və II tip fotosistemdə isə
680 nm (P
680
) diapazonunda optimum udulmaya malikdir. I
tip fotosistem ayrıca işləyə bilsə də belə, adətən hər iki
fotosistem işıqda fasiləsiz və sinxron işləyirlər.
İşıq enerjisinin çevrilmələri
Bu məsələnin baxılmasına işıq enerjisinin P
680
reaksiya
mərkəzində sərf olunması ilə gedən II tip fotosistemdən
başlamaq lazımdır. Bu fotosistemə işıq daxil olanda, onun
enerjisi P
680
molekulunu həyəcanlandırır və bu molekula
məxsus olan iki ədəd enerji qazanmış – həyəcanlanmış
elektronlar aralanaraq Q hərfi ilə işarə olunan akseptor
molekuluna (yəqin ki,
xinon) keçirlər. Bu vəziyyəti belə
təsəvvür etmək olar: elektronlar sanki aşağıdan yuxarı
tullanırlar, akseptor isə onları bir az yuxarıda tutur. Əgər
akseptor olmasaydı, elektronlar öz əvvəlki vəziyyətlərinə
(reaksiya mərkəzinə) qayıdardılar və aşağı hərəkət zamanı
ayrılan enerji işıq enerjisinə çevrilərdi, yəni fluoresensiyaya
sərf olunardı. Bu baxımdan, elektronların akseptoruna
fluoresensiyanı söndürən kimi baxmaq lazımdır (onun Q