Sufizm təmsilçiləri hesab edirdilər ki, şəxsi ruhi-psixoloji
təcrübə vasitəsilə insanın Allah ilə bilavasitə mənəvi ünsiyyəti,
heç olmasa hələlik kənardan seyr etməsi, sonra isə tamamilə
qovuşması mümkündür. Bu ünsiyyət ürəyində dərin ilahi
məhəbbət olan insanın ehtiraslı vəcd (ekstaz) və mənəvi
işıqlanma vasitəsilə yaranır. Orta əsrlərdə belə cərəyanlar nadir
hadisə deyildi. Mistika bəşəriyyətdə mövcud olan bütün böyük
dini sistemlərdə (buddizmdə, hinduizmdə, iudaizmdə,
xristianlıqda) müəyyən yer tutur. Lakin təsəwüf özəllikləri ilə
onlardan kəskin surətdə fərqlənir. Amerika tədqiqatçısı
Annemari Şimmel yazır: «Mistisizmə Mütləqə məhəbbət kimi
tərif vermək olar, belə ki, əsl mistisizmi asketizmdən
fərqləndirən qüvvə məhəbbətdir. İlahi məhəbbət sınaq və qəlbin
təmizlənməsi üçün göndərilən çətinliklərə dözmək və hətta buna
sevinmək qabiliyyətini axtaranlara güc verir».“*'
Sufilərə görə həqiqi bilik ilahi nurlanma yolu ilə, mistik
məhəbbətlə, Allaha yaxınlaşmaq və nəhayət. Ona qovuşmaqla
əldə edilir. Ona görə də sufilər intuitiv idraka can atırlar. Onlar
hesab edirlər ki, Allah yeganə substansiyadır və dünya bu
yeganə, bütöv substansiyanın təzahürləridir; bütün cisimlər,
təbiət hadisələri müvəqqəti olaraq öz başlanğıcından aynlırlar,
danxır- lar, qayıtmaq istəyirlər və nəhayət, qayıdırlar
(vəhdəti-vücud).
Dünyanın
vəhdəti,
insanın
Allaha
qovuşmasının yalnız bir yolu var - məhəbbət. Burada ağıl
gücsüzdür.
Sufizmin üç mərhələdən keçdiyini daha çox qeyd edirlər: 1)
şə-riət -
islamın bütün hüquq qaydalanmn yerinə yetirilməsi; 2)
təriqət -
hörmətli, tanınmış şeyxin, pirin yanında şagirdlik
(müridlik) dövrü; arası kəsilməyən dualar və gərgin düşüncələr,
rəqslə müşayiət edilən dini ayinlər vasitəsilə şəxsi iradəni məhv
etmək; 3)
mərifət -
Allahı ağılla yox, qəlblə dərk etmək;
Dostları ilə paylaş: 
