Elmi redaktor: amea-nın həqiqi üzvü, əməkdar elm xadimi, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Fuad Qasımzadə
Yüklə 2,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
| səhv etmək imkanının^
yanlışlığın olduğunu xüsusi qeyd edirdilər. Ona görə də Pirsdən başlayaraq bütün praqmatistlər öz diqqətlərini elmi bilikdə cəmləyərək, mütləq (absolyut) əsaslandırmaq iddiasını təftiş və tənqid edirdilər.
Onların hamısı eksperimental elmi yüksəyə qaldırır və fəlsəfə ilə dəqiq elmlər arasında hər çür sədd çəkməyə şübhə ilə yanaşırdılar. Onlar təbiət elmlərinin tənqidi və eksperimental ruhunu fəlsəfəyə keçirməyə çalışırdılar».'^* Praqmatizmin yaradıcılarından biri U.Ceyms bu təlimi daha ətraflı şərh etdiyi «Praqmatizm» əsərinin (1907) «Təfəkkürün bəzi köhnə üsulları üçün yeni ad» sərlövhəsində göstərirdi ki, bu əsəri «ağılın praqmatik açıqlığını ilk dəfə öyrəndiyim C.Stüart Millə» həsr edirəm. Burada U.Ceyms praqmatizmin Britaniya empirizmi ənənəsi ilə əlaqəsini göstərir. Praqmati- stin etdiyi ilk iş odur ki, ənənəvi empirizmdə olduğu kimi, faydalı anlayışlar təcrübəyə əsaslanmalıdır, necə ki, xeyir gətirən hərəkət onun nəticəsi ilə yoxlanılır. U.Ceyms utilitarist kimi çıxış edirdi. «Rasionallıq hissi» əsərində (1879) U.Ceyms özünün əsas tezisində göstərirdi ki, insan hiss üzvlərinin verdiyi faktiki mə- lurnatlardan kənara çıxa bilməz. O, ölümündən sonra çap olunan «Radikal empirizm oçerkləri» kitabında (1912) yazırdı: «Mənim tezisim belədir ki, əgər biz dünyada guya yalnız bir ilkin maddə və yaxud material olması ehtimalından başlasaq, hər şeyin ondan ibarət olduğunu desək, əgər onu «təmiz təcrübə» adlandırsaq, onda idrakı təmiz təcrübəni təşkil edən bütün hissələrin daxil ola biləcəyi xüsusi bir münasibət kimi sadə izah etmək mümkün olardı».'” Praqmatizm ilə absolyutizm arasında yalnız xarici oxşarlıq olmadığını daha yaxşı C.Dyüinin fəlsəfəsi göstərdi. O, özünün keçdiyi yolu iki sözlə ifadə etmişdi: «absolyutizmdən eksperi- mentalizmə». Fəlsəfəyə maraq onda Hekslinin fiziologiyaya aid əsərləri ilə tanışlıqdan sonra yaranmışdı. Sonra Hegelin fəlsəfəsi ona daha çox təsir göstərmişdi. Onun fikrincə Hegel «Mən» ilə dünya, ruh ilə bədən, Allah ilə təbiət münasibətlərindəki arakəsmələri sındırdı. Bu arakəsmələr insan ruhunu yerdə qalan təbiətdən təcrid edirdi. C.Dyüinin fəlsəfəsində Hegelin göstərdiyi bu vəhdət naturalist terminlər ilə ifadə edilirdi.
Yüklə 2,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|