Elmi redaktor: amea-nın həqiqi üzvü, əməkdar elm xadimi, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Fuad Qasımzadə

Deterritorizasiya  (ərazisizləşmə).

  Bu  anlayış  ərazinin 

parçalanması  ilə  xarakterizə  edilir.  Deterritorizasiyanın  sosial 

aspekti 

202 

---

isə 

öl

 yerini müəyyən edə bilməmək, sərhəd xətlərdə dolaşma 

ilə izah edilir. 

Mətnlərin  bu  vaxta  qədər  mövcud  olan  başqa  mətnlər 

arasında  yaranması  fikri 

dekonstruksiyanm

  əsas  müddəasıdır. 

Mətnlər  və  mənalar  daim  bir-birinə  qarışdığına  görə  mətnlər 

üzərində  nəzarət  mümkün  deyil.  Dekonstruksiya  bir  mətni 

başqasının içərisində axtarmaq, bir mətni başqasının daxilində 

əritmək,  bir  mətni  başqasında  quraşdırmaq  istiqamətində 

fəaliyyət göstərir. 

«Hermenevtika»

  sözü  qədim  yunan  mifologiyasında 

allahların  elçisi və onların  iradəsinin şərhçisi,  yozucusu hesab 

edilən Hermesin adından götürülübdür. Bu sözü Platon işlətmiş, 

lakin fəlsəfi dilə Aristotel daxil etmişdi. Bu söz bütün Avropa 

dillərində  mətnlərin  (tekstlərin)  mənasını  aydınlaşdırmaq 

məqsədi daşıyan sənət və idrak nəzəriyyəsi anlamında işlədilir. 

Hermenevtika  öz  inkişafında  bir  çox  mərhələlərdən 

keçmişdir.  İlk  mərhələ  hələ  qədim  yunan  mifologiyasında 

«allahların  dili»ni  sadə  insanlara  başa  salan  ara  adamlarının 

xidməti ilə səciyyələnir. 

Yazı  meydana çıxandan sonrakı  mərhələdə isə hermenevti- 

kanın  qarşısında  danışıq  nitqini  tərcümə  etmək  vəzifəsindən 

fərqli olan yeni vəzifə - yazılı mənbələrin izah edilməsi tələbatı 

yaranır. 

Orta əsrlərdə isə Bibliya və başqa müqəddəs kitabların yazılı 

şərhi ön plana çəkilir. 

Filoloji  hermenevtikanın  inkişafı  intibah  dövründə  antik 

yunan-latın  mətnlərinin  izah  edilməsi  ilə  əlaqədardır.  Alman 

alimi Vilhelm Humboldt (1767-1835) anlama problemini dilin 

funksiyasının  əsası  kimi  irəli  sürdü,  dili  «insanın  daxili 

varlığının  orqanı»  və  düşünən  subyektlər  arasında  vasitə  kimi 

nəzərdən keçirdi. 

Konkret 

hermenevtikanın 

inkişafı 

ümumi 

nəzəri 

problemlərin tədqiq edilməsi ilə müşayiət edilir ki, bu da daha 

çox  fəlsəfi  statusa  malik  olan  ümumi  anlama  nəzəriyyəsinin 

formalaşmasının  başlanğıcı  və  ilkin  şərti  oldu.  Almaniyalı 

ilahiyyatçı filosof Fridrix Şleyermaher (1768-1834) öz qarşısına 

universal 

203 

---

fəlsəfə yaratmaq vəzifəsi qoydu. Onun fikrincə fəlsəfi herme- 

nevtika bu funksiyanı yerinə yetirə bilər. 

XIX

 

əsrin  axırlannda  fəlsəfi  hermenevtika  ilk  növbədə 

alman  filosofu  Vilhelm  Dilteyin  (1833-1911)  əsərlərində  yeni 

kantçılığın müəyyən təsiri altında «həyat fəlsəfəsi» ilə birləşir. 

XX

 

əsrdə alman ekzistensializmin banisi Martin Haydegger 

özünün «Varlıq və zaman» (1927) adlanan əsərində hermenev- 

tikaya  yeni  məna  verdi:  hermenevtika  ontoloji  xarakter 

daşımalıdır və şüurun bütün fenomenlərinə yeni izah verməlidir. 

XX əsrdə hermenevtikanın ən görkəmli nümayəndəsi