4.
Əsas fəlsəfi anlayışlar (kateqoriyalar)
4.1.
Kateqoriya anlayışı
Məlumdur ki, hər bir elmdə ilkin, əsas anlayışların
(kateqoriyaların) birliyi mövcuddur. Bu fəlsəfəyə də aiddir.
Fəlsəfi kateqoriyalar ən ümumi, fundamental anlayışlardır.
Əl-Fərabi demişdir: «Ağılla dərk edilən mahiyyətin hər bir
mənasının şeyləri xarakterizə edən ifadəsinə biz kateqoriya
deyirik».”
Kateqoriya (yun.«kateqoriya» - fikir söyləmək, sübut)
ümumiyyətlə anlayış deməkdir.
Fəlsəfə tarixində Aristotel, Hegel və Marks ən böyük kate-
qorioloq olmuşlar. Bütün dövrlərin filosofları bu və ya digər
dərəcədə həmin məsələyə toxunmuşlar.
Göstərmək lazımdır ki, fəlsəfi anlayışlar plastik (istənilən
şəkilə salma bilən), dinamik və qeyri-sabitdir; onların məzmunu
zaman-zaman müxtəlif fəlsəfi cərəyanlar yarandıqca dəyişir,
fəlsəfədə iz qoyan mütəfəkkirlərin düşüncə tərzindən və
zövqündən asılı olaraq yeniləşir. Lakin bütün bu dəyişgənliyə
baxmayaraq fəlsəfi anlayışlar bəşəriyyətin öz qarşısına qoyduğu
əsas problemləri başa düşmək qabiliyyətini saxlayır.
Elmdən fərqli olaraq fəlsəfədə köhnəlmiş anlayışlar yoxdur,
onlar kənara atılmır və əsrlərcə öz həyati qüvvəsini saxlayır.
Köhnə, ilk baxışda tarixə qovuşan terminlər yenidən fəlsəfəyə
qayıdır.
Marksist filosoflann dediyinə görə fəlsəfi kateqoriyalar
hərəkət formalarının hamısına xas olan tərəfləri, xassələri və
münasibətləri əks etdirir. Kateqoriyalar vasitəsilə insanların
elmi tədqiqat və praktiki fəaliyyət nəticəsində əldə etdikləri
material başa düşülür, izah edilir, obyektin ən ümumi xasiyyəti
aydınlaşdırılır. Kateqoriyalann əksəriyyətində predmet və
proseslərin ayn-ayn tərəfləri və xassələri əks olunur: keyfiyyət,
əkslik, məzmun, forma və s. Bəzi kateqoriyalar çox genişdir:
materiya, hərəkət, inkişaf, məkan, zaman. Varlıq kateqoriyası
isə bu kateqoriyalar ilə müqayisədə daha geniş anlayışdır.
29
Dostları ilə paylaş: 
