Elmi redaktor: amea-nın həqiqi üzvü, əməkdar elm xadimi, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Fuad Qasımzadə
Yüklə 2,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 2.3.
ISosial tərəqqi və müasir qlobal problemlər A. Sosial tərəqqinin mahiyyəti. Tarixin fəlsəfəsində «tərəqqi» anlayışı yüksək ictimai inkişafı, cəmiyyətin irəliyə hərəkətini ifadə edir. Bəşəriyyətin yeni, daha yüksək tarixi pilləyə yüksəlməsi yolundakı ardıcıl inkişaf mövcud ictimai- iqtisadi və siyasi quruluşun daha mütərəqqi quruluşa keçməsi vasitəsilə həyata keçirilir. Tarixi tərəqqi pərakəndə, dolaşıq deyil, elə prinsiplə baş verir ki, yeni cəmiyyət bütün fundamental - iqtisadi, sosial, siyasi və mədəni göstəricilərinə görə əvvəlkindən keyfiyyətcə üstün olmalıdır. Beləliklə, cəmiyyətin tərəqqisi bir səviyyədən digərinə keçərkən baş verən mürəkkəbləşmə prosesidir. Mürəkkəb deyəndə cəmiyyətin daha yüksək səviyyəsi, daha yüksək keyfiyyət vəziyyətinə keçid nəzərdə tutulur. Bu proses yalnız sosial-siyasi quruluşun əvəz edilməsini deyil, eyni zamanda bir quruluşun daxilində baş
verən mütərəqqi keyfiyyət dəyişikliklərini də əhatə edir. Sosial tərəqqinin əsas göstəricisi - iqtisadiyyatın yüksək inkişafı, elm və texnikanın yüksək səviyyəsi, əhalinin rifah halının yaxşılaşması ilə yanaşı demokratik dəyərlərin bərqərar
olmasıdır. Bütün bunlar cəmiyyətin inkişafını ümumi şəkildə müəyyənləşdirir. Real tarixi proses isə çoxlu ictimai qüvvələr arasında konkret qarşılıqlı təsir şəraitində baş verir. Başqa sözlə, inkişafın müxtəlif mümkün variantları olur. Cəmiyyət qarşısında duran mühüm həyati problemlərin həll olunmasını özünün fəaliyyət proqramı hesab edən sosial-siyasi qüvvələr tarixi tərəqqinin əsas hərəkətverici qüvvəsidir. Bir sıra filosoflar sosial tərəqqini sırf subyektiv, daha çox mənəvi amillərlə izah edirlər. Məsələn, Kanta görə, ağıl tarixi prosesin əsas hərəkətverici qüvvəsidir. Hegelin fikrinə görə tarix gələcək zamanda deyil, indiki zamanda başa çatır. Eqoist, ifrat fərdi niyyətləri insan davranışının əsas hərəkətverici qüvvəsi hesab edən ingilis iqtisadçısı
(1723-1790) sübut etməyə çalışırdı ki, insanlar şəxsi mənfəət güdərək ən yaxşı şəkildə ümumi rifahın yaxşılaşmasına kömək edirlər. Bu isə iqtisadi tarazlığa aparan, ədalətli bölgünü və təsərrüfat ahəngdarlığını təmin edən bazar iqtisadiyyatı ideyasının gerçəkləşməsi ilə mümkündür. Bu fikir bütün liberal nəzəriyyəçilər tərəfindən qəbul edildi.
Yüklə 2,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|