Elmi redaktor: amea-nın həqiqi üzvü, əməkdar elm xadimi, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Fuad Qasımzadə
Yüklə 2,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 3.4.
Ekologiya: sosial-fəlsəfi problemlər Ekologiya (yun. «oikos» - məskən, yer) təbiət ilə cəmiyyət arasında dinamik tarazlığı saxlamaq məqsədilə canlılar ilə onların məskunlaşdığı xarici şərait arasındakı qarşılıqlı təsirin qanunauyğunluqlarını öyrənən elmdir. «Ekologiya» termini elmə 1866-cı ildə alman darvinist bioloqu E.Hekkel (1834-1919) tərəfindən gətirilib. O, ekologiyaya orqanizmin xarici aləm ilə olan bütün əlaqələrini öyrənən elm kimi tərif vermişdir. Xarici aləm deyəndə o, sözün geniş mənasında mövcud olmağın bütün şəraitini, həm üzvi, həm də qeyri-üzvi aləmi buraya aid edirdi. Elm kimi ekologiyanın vəzifəsi yalnız fəlakətli nəticələri aradan qaldırmaq deyil, həm də Yer üzərindəki bütün insanların və canlı varlığın bioloji və sosial inkişaf şəraitini əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdırmaq məqsədilə ətraf mühitə təsir vasitələrini axtarmaq və təklif etməkdir. Ekoloji fəaliyyət elə prosesdir ki, cəmiyyət və təbiət arasındakı müvazinəti saxlamağa, əgər bu müvazinət pozulubsa onu bərpa etməyə yönəldilir. Ekoloji fəaliyyətin nəticələri heç də həmişə qoyulan məqsədə uyğun gəlmir. Əgər bu və ya digər səbəbə görə məqsədə nail olunmasa, onda müsbət nəticə əvəzinə təbii mühiti poza bilən nəticə alınması realdır. Bu işdə həddən artıq diqqətli olmaq lazımdır. Hava, su və torpağın çirklənməsi iqlim, bioloji növlər, bərpa olunan və olunmayan təbii ehtiyatlar üçün təhlükə yaradan qlobal dəyişikliklər - iri tankerlərin qəzaya uğraması nəticəsində neftin dənizə axması, atom elektrik stansiyalarında baş verən qəza və yaxud kimya zavodlarındakı fəlakət kimi hadisələr ilə şərtlənmir. Bu əsasən bizim texnologiyanın normal fəaliyyətindən istifadə etməyimizin, sənaye və kənd təsərrüfatının gündəlik praktikasının, həmçinin bizim adi istehlak vərdişlərimizin nəticəsidir.
Cəmiyyət ilə təbiət arasındakı qarşılıqlı təsirin xarakteri, bir tərəfdən istehsal üsulu, digər tərəfdən isə daxilində cəmiyyətin inkişaf etdiyi və təmasda olduğu təbii mühitin xassələri ilə müəyyən edilir. Qarşılıqlı təsir prosesinin idarə edilməsi həm istehsala təsir etməklə, məsələn, texnologiyanın dəyişməsi yolu ilə, həm də təbiətə təsir etməklə, məsələn, canlı ehtiyatlan yenidən yaratmaq prosesini qaydaya salmaq və idarə etmək metodu ilə həyata keçirilməlidir. İnsan müasir sivilizasiyaya təbiəti öz məqsədinə uyğun olaraq daim dəyişməklə gəlib çıxmışdır. Məlumdur ki, insan dəfələrlə yaxın məqsədini həyata keçirmək üçün təbiətin dağıdıcı qüvvələrinin əl-qolunu açmışdır. Bu mənada təbiət insanın ağılsız hərəkətlərinə görə ondan qisas alır. K.Marks yazırdı: «...Mədəniyyət kortəbii inkişaf edirsə, Yüklə 2,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|