Elmi redaktor: amea-nın həqiqi üzvü, əməkdar elm xadimi, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Fuad Qasımzadə
Yüklə 2,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- «Fəal
- Strukturalist
| «aksioloji
(dəyər) modeli» insan varlığının dəyərlər aləmi adlandıra biləcəyimiz sahəsini xüsusi olaraq ayırır. Onun əsas problemi dəyərlərin təbiətini, onların qaynağını və ümumi əhəmiyyətini başa düşməkdir; 6.
Yenə orada, s.l73. Yenə orada, s.203. 486 münasibət»
vəziyyətində mədəniyyət insanın
həyat fəaliyyətinin spesifik üsulu kimi çıxış edir; 7. Semiotik (işarələr) baxımdan mədəniyyət özünün mahiyyət xarakteristikası kimi qeyd edilir, yəni təcrübənin bioloji vəziyyətdən kənarda olan işarə mexanizmi ilə ötürülməsi kimi baxılır; 8.
baxımdan mədəniyyət şəxsi faktor nəzərə alınmadan insan fəaliyyətini nizamlayan dəyər münasibətlərinin daşıyıcıları olan sosial elementlərin, «mədəni «nümunələr»in məcmusu kimi başa düşülür (kəbin, ailə, adət, mətnlər, simvollar və s.); 9.
Sosioloji baxımdan mədəniyyət sosial təsisat kimi şərh edilir; yəni təbiətdən fərqli olan sabit, dayanıqlı tam kimi başa düşülür; 10. Humanitar baxımda əsas diqqət mədəniyyətin mənəvi-əxlaqi subyekti kimi insanın daha da kamilləşməsi istiqamətinə yönəldilir.^ Bir sıra Qərb alimləri təsdiq edirlər ki, standart və dəyərlər müxtəlif mədəniyyətlərdə spesifik xarakter daşıyır. Ona görə də insan haqlarını yalnız bir mədəniyyətin əxlaqi kodeksinə əsaslanaraq müəyyənləşdirmək və onları bütün bəşəriyyətə tətbiq etmək cəhdi lüzumsuzdur. Bu məsələdə azadlıq və ədalətin ümumdünya standartlarına əsaslanmaq lazımdır. İndiki dövrdə mədəniyyət kommunikasiya texnologiyası sayəsində geomədəniyyətə (geokulturaya) çevrilir və dövlətlərin strateji siyasətində getdikcə daha çox rol oynayır. Bir çox alimlərin fikrincə bu meqakultura milli mədəniyyətlərin təkcə qovuşması xəttində deyil, həm də onların içərisində formalaşır. İctimai və fərdi həyatın hansı sferasını və ya hadisəsini götürsək, biz hər yerdə ilk növbədə mövcud cəmiyyətin, həmçinin müəyyən fərdin inkişaf səviyyəsindən asılı olan insan fəaliyyətinin müxtəlif variantlarını müşahidə edirik. Məsələn, əmək sahəsində bu özünü əmək mədəniyyətində göstərir. Həyata daxil olarkən insanlar həmin həyatın mövcud şəraitinə yiyələnmək məcburiyyətindədir. Həmin şəraitə yiyələnmək dərəcəsi insanın mədəniyyətini müəyyən edir: dili mənimsəmə dərəcəsi - dil mədəniyyətini, əxlaqı mənimsəmək - əxlaq mədəniyyətini xarakterizə edir və s. Mənəvi fəaliyyət 487 sferasında «mədəniyyət» anlayışı da xüsusi məzmuna malikdir və yalnız yaradıcılığın xarakterini deyil, həm də bu yaradıcılığın nəticələrini qavramağın xarakterini müəyyən edir. Əmək mədəniyyəti, davranış mədəniyyəti, təfəkkür və nitq mədəniyyəti, hissetmə və qavrama mədəniyyətindən danışmaq olar. Bütün bu hallarda söhbət insanlar, onların inkişaf səviyyəsi haqqında gedir. Ona görə də yalnız insan vasitəsilə onları mədəniyyət ünsürləri kimi, əşyalaşmış mədəniyyət kimi qəbul etmək olar. Bilavasitə mədəniyyət isə - yalnız insanın xarakteristikası kimi, onun mənəvi, əxlaqi, peşə inkişafının dərəcəsi və sintetik xarakteristikası kimi çıxış edir. Elə buna görə də
«mədəniyyət» kateqoriyasının praktiki fəlsəfənin kateqoriyalar sisteminə daxil edilməsinin mümkünlüyü və zəruriliyi müəyyən edilir. Bir sıra heyvanlar mədəniyyətə oxşar nə isə yarada bilirlər. Məsələn, anlar gözəl memarlıq tikilisi - şanı yaradırlar, hörümçək şikarını tutmaq üçün gözəl tor toxuyur, qarışqalar özləri üçün böyük yuva tikirlər və s. Deməli onlar təbiətdə hazır olmayan şey yaradırlar. Lakin həmin canlı varlıqların fəaliyyəti təbii instinkt ilə proqramlaşdırılır və bundan kənarda onlar heç nə yarada bilməzlər. Onlar, insan kimi azad yaradıcılıq fəaliyyətinə malik deyillər. Deməli, maddi və mənəvi dəyərlərin məcmusu, həmçinin yaradılma üsulları, onlardan insan üçün istifadə etməyi bacarmaq, onları nəsildən-nəslə ötürmək qabiliyyəti mədəniyyət deməkdir (lat. «cultura» - becərmə, emal etmə). ■
mədəniyyət hadisəsidir və öz mahiyyətinə görə həm sosial, həm də fərdidir, o maddi və mənəvi dünya obyektlərinin ümumi cəhətdən müəyyənləşdirilməsi, onların insan və cəmiyyət üçün müsbət və mənfi tərəflərinin üzə çıxarılmasıdır.' Öz-özlüyündə əşyaların, hadisələrin insanlara aidiyyəti yoxdursa, onlar dəyər anlayışına daxil olmurlar. Dəyər anlayışı - «əhəmiyyət», «fayda» və ya «ziyan» anlayışı ilə əlaqədədir. Bir-birinə qarşı qoymadan maddi və mənəvi mədəniyyətləri ayırmaq olar. Maddi mədəniyyətdə onu formalaşdıran mənəvi başlanğıc var, çünki burada insanın ideyasının, biliyinin.
məqsədinin ifadəsi olduğu üçün onu mədəniyyət adlandmrlar. Mənəvi mədəniyyət məhsulları da çox vaxt maddi forma kəsb edirlər. Başqa sözlə, mədəniyyət ünsürü cismanidirsə - o maddi mədəniyyət, əgər o ideyalar, obrazlar, nəzəriyyələr və b. formada mövcud olursa - o halda o mənəvi mədəniyyət hesab edilir., Cəmiyyətdə insanlar tərəfindən yaradılan maddi sərvətlər mədəniyyətin mövcudluğunun yalnız xarici formasıdır. Onun əsl məzmunu isə insanın özünün inkişafındadır. Maddi mədəniyyət insanın praktiki cəhətdən təbiəti mənimsəmək səviyyəsinin göstəricisidir. Mənəvi mədəniyyətə isə elm və onun nailiyyətlərinin istehsala və məişətə tətbiq edilməsi dərəcəsi, təhsilin səviyyəsi və keyfiyyəti, maarifin vəziyyəti, tibbi xidmət, incəsənət, əxlaq normaları, insanların davranışı, onların tələbat və maraqlarının inkişaf səviyyəsi daxildir. Mədəniyyətin sabit tərəfi mədəni ənənələrdir. Mədəni ənənələrin diapazonu nə qədər zəngin və genişdirsə, bütövlükdə bəşəriyyətin mənəvi həyatı da o qədər zəngindir.
Yüklə 2,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|