Elmi redaktor: İsmayıl Əli oğlu Fcyzullabəyli, iqtisad elmləri doktoru, professor
inkişafının metodoloji əsaslarını aşağıdakı kimi formalaşdırmaq
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
inkişafının metodoloji əsaslarını aşağıdakı kimi formalaşdırmaq məqsədəuyğun olardı: I. Azərbaycanın dünya iqtisadiyyatında yeri və roluna «kiçik ölkə» hipotezi mövqeyindən yanaşılmalıdır; Yə’ni: -Kiçik tutumlu bazarın spesifik Özəllikləri mütləq nəzərə alınmalıdır. -Müasir qloballaşma prosesi şəraitində kiçik tutumlu bazarın özünüqoruma mexanizmi formalaşdırılmalı və qlobal əlaqələr sistemində tam şəkilli «ərimə»nin qarşısı alınmalıdır; -Bazarın həm biliteraİ, həm də mültiliteral münasibətlərinin optimal mütənasibliyi gözlənilməlidir; -Bazar sub’ektlərinin regional və qlobal bazarlar sistemində bazar paylarının təmərküzləşməsi və iriləşmə prosesinə hökumət tərəfindən yaxından yardım edilməlidir. II. Əsasen tarixi mahiyyət daşıyan keçid dövrünün xarici ticarət əlaqələrinin metodoloji sxemi müqayisəli üstünlüklər—>dinamik üstünlüklər->rəqabət üstünlükləri triadasmı özündə ehtiva etməlidir. III. Eyni zamanda, nəzərə alınmalıdır ki, rəqabət üstünlükləri ümumbəşəri xarakteristikadan daha çox milli məzmuna malikdir. Yəni, rəqabət üstünlüklərinin tətbiqi sferasında hansısa hazır bir modeldən istifadə edilməsi mümkünsüzdür. Yaradılan rəqabət üstünlüklərinin «milliləşdirilməsi» qaçılmaz zərurətdir. §3, KEÇİD tQJİSADİYYATI ŞƏRAİTİNDƏ VALYUTA MƏZƏNNƏSI SİYASƏTİNİN QARŞILIQLI TİCARƏTƏ TƏFSİRİ: KONSEPTUAL BAXIŞLARIN QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ Ölkənin xarici ticarət şəraitinin yaxşılaşdıniması ümumiyyətlə ticarət əlaqələrinin qarşılıqlı ^j^alılıq S pina uyğun şəkildə intensiv inkişafı prosesində valyuta- münasibətləri həlledici rola malikdir. Ələlxüsus, problemin regional miqyaslı cjöyuluşu bu aspektin tə'sir gücünü daha da yüksəldir. Bu baxımdan, MDB daxili qarşılıqlı münasibətlərin sözügedən aspektdə tədqiqatı həm nəzəri, həm 107 də bütövlükdə keçid iqtisadiyyatı şəraiti üçün regional bloklaşmanm dayanıqlı inkişafı nöqteyi-nəzərindən müəyyən elmi maraq doğurur. Eyni zamanda, o da qeyd edilməlidir ki, əksər tədqiqatçılar valyuta siyasətinin mühüm əhəmiyyət daşıması fikirində yekdildirlər. Məsələn, V.Mau yazır ki, «Ümumiyyətlə, valyuta siyasəti ölkə sənayesinin rəqabətqabi- liyyətini və xarici borc üzrə faizlərin məbləğinə bərabər olaraq ticarət balansının müsbət saldosunu tə’min etməl idir» Digər bir müəllif qeyd edir ki, valyuta siyasəti, ələlxüsus da onun dönərliliyinin tə’mini problemi milli-iqtisadi təhlükəsizliyin əsas məsələridir^'*. Beləliklə, apardığımız araşdırmalar göstərir ki, ən’ənəvi partnyorlarla qarşılıqlı ticarət əlaqələrinin kəskin şəkildə aşağı düşməsinin əsas səbəbləri sırasında valyuta-kredit münasibətlərinin dəyişən sosial-siyasi və iqtisadi situasiyanın tələblərinə cavab vemıəməsi, eləcə də, ümumiyyətlə bu istiqamətdə hər hansı bir əməli fəaliyyətin yoxluğu amilləri özünəməxsus yer tutmuşdur. SSRİ-nin müquta uğradığı ilk illər ərzində qeyd edilən amillərin tə’siri daha güclü olmuşdur. Belə ki, 1989-cu illə müqayisədə blokdaxili mal mübadiləsi əməliyyatları 1992- ci ildə 70% azalmış, istehsalın tənəzzülü, qiymətlərin libe- rallaşdırılması və s. Bu qəbildən olan proseslər pul-kredit və valyuta siyasətinə çox güclü tə’sir göstərmişdir. 1992-ci ildə pul emissiyası 15,4 dəfə, 1993-1994-cü illərdə isə 74 dofo artmışdır. ÜDM-un həcmcə aşağı düşdüyü şəraitdə izafi pul kütləsi 1993- 1995-ci illər ərzində 20 dəfə yüksəlmişdir ki, bu da inflyasiya spiralını hərəkətə gətirmişdir. Tədqiq olunan dövr ərzində milli valyutaların istifadəyə buraxılması ilə əlaqədar olaraq sabiq müttəfiq respublikaların milli maliyyə bazarlarının formalaşması, müstəqil pul-kredit 53. Е.М«у '■Экономи’ 1 еская реформа и политический цикл в современной России’У/Вопросы экономики; М;№6; 1996. Стр. 132 54. Российский экономический журнал. №9, 1996стр.38 108 və valyuta siyasəti yeritmələri üçün əlverişli mühit yaranmışdır. Araşdırmalarımız göstərir ki, fərqli milli spesifikalara baxmayaraq, həmin maliyyə bazarlarının çoxsaylı oxşar cəhətləri mövcud olmuşdur. Belə ki, əvvəla, bu bazarlar sırf daxili bazarlar kimi meydana çıxmış və inB^ etməyə başlamışlar. Bu bazarlarda aparılan əməliyyatlara yalnız həmin dövlətlərin rezidentləri buraxılırdı. Qeyri-rezidentlərin həmin bazara daxil olması qadağan edilmişdir; ikincisi, daxili maliyyə əməliyyatları ciddi dövlət nəzarəti altında aparılırdı və tənzimlənmə yalnız inzibati metodlarla həyata keçirilirdi. Nəticədə, rəsmi bazarla yanaşı yarı leqal və xəlvəti bazarlar da formalaşırdı; üçüncüsü, onlar maliyyə resurslarının bölgüsü və yenidən bölgüsündə ifrat məhdud rola malik idilər. Belə ki, valyuta, İcredit və maliyyə resurslannın böyük əksəriyyəti mərkəzləşdirilmiş yolla bölüşdürülürdü; dördüncüsü, həmin bazar üçün ümummaliyyə sabitsizliyi, yüks'ək inflyasiya, kapitalın qarşısının meydana çıxardığı kəskin konyunktur dəyişikləri xas olmuşdur; _ beşincisi, bazarlann struktur inkişafının aşağı səviyyədə olması, banklararası kredit və qiymətli kağızlarla müqayisədə valyuta əməliyyatlarının üstün mövqeyi və s. göstərmək olar. Ümumiyyətlə, islahatlann ilk illərində ən’ənəvi partnyorlar arasında qarşılıqlı ticarətin kəskin azalmasında ümummaliyyə situasiyasn'ın ifrat pisləşməsi mühüm rol oynamışdır (cədvəl 3.4.). Qeyd olunan situasiyanın fomıalaşmasında əsas səbəb kimi, əksər tədqiqatçılar bazar münasibətlərinin real subyektinin olmadığı şəraitdə qiymətlərin liberallaşdırılmasmı götürürlər. Məsələn, A.Naqovitsin həmin məntiqə söykənməklə yazır ki, «...Nəticədə əmək, istehsalın artımı və investisiya qoyuluşları stimullaşdınimadığı bir şəraitdə istehsal edilən məhsul və xidmətlərin mübadiləsinin həyata keçirildiyi bazar foп■nalaşmışdır»^^ Bütün bunları əsaslı hesab edən 55. Наговицин. Валютные аспекты экономической безопасности России// Российский экон. журнал. 1996 №9; стр.38-39. 109 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|