iqtisadi təminatın bir-birindən ayrılıqda mövcudluğu qeyri-
mümkün olduğu kimi, obyektiv və subyektivin də dialektik vəhdəti
inkaredilməz gerçəklikdir.
Mənafe tarazlığı qanunu sosial-iqtisadi mövcudiyyət və
inkişafın başlıca qanunu olmaqla bərabər digər iqtisadi qanunların
həm fomıalaşraası, həm də realizasiyasınm əsasında dayanır.
Beləliklə, mənafe tarazlığı qanunu mövcudluq və inkişafın təməl
daşı kimi cəmiyyətin tərəqqisini mümkün edən və bunun üçün
əlverişli mühit formalaşdıran, sabit və daima təkrarlanan
münasibətlər sistemi olmaqla ümumsosioloji qanun kimi də təzahür
edir.
havımınHQT^ mənafe tarazlığının üç
səviyyəsini fərqləndirmək olar: ________
1)
Mənafelərin lokal (milli) tarazlığı;
2)
Mənafelərin regional tarazlığı;
3)
Mənafelərin qlobal tarazlığı.
Şübhəsiz, real bazar münasibətləri şəraitində daxili və
xaricinin üzvi birliyi obyektiv səciyyə daşıdığına görə bizim
verdiyimiz bölgünü tamamilə şərti hesab etmək lazımdır və eyni
zamanda o, mili i-»korporativ mənafelərin uzlaşdırılması
mövqeyindən də yetərli sayıla bilər.
Bununla belə, milli səviyyə regional və qlobal tarazlıqdan bir
sıra xüsusiyyətləri ilə fərqlənir. Əvvəla, ona görə ki, milli çərçivədə
sosial-iqtisadi fəaliyyətin tənzimi milli hökumət tərəfindən həyata
keçirilir. İkincisi, dövlətin iqtisadi proseslərə aktiv müdaxilə etmək
imkanı olur. Üçüncüsü, milli bazarda rəqabət və keyfiyyət
problemləri dünya bazarında olduğu kəskin səviyyədən xeyli
aşağıdır. Dördüncüsü, xarici iqtisadi fəaliyyətin məqsədyönlü
tənzimlənməsi vasitəsi ilə daxili bazar subyektlərini beynəlxalq
rəqabətdən qorumaq mümkündür və s. Lakin bu heç də o demək
deyildir ki, milli hökumət mənafe tarazlığını xarici amillərin
təsirindən qorumağa və onun avtonom statusda formalaşmasma
nail ola bilər. Bu xüsusiyyət dünyanın böyiık əksəriyyətini təşkil
edən inkişaf etməkdə olan ölkələrə münasibətdə daha qabarıq
nəzərə çarpır. Problemin konseptual qoyuluşu baxımından milli
çərçivədə mənafe tarazlığı bütün subyektlərin imkan və
61
fəaliyyətinin nəticəsi kimi meydana çıxsa da, hökumətin birbaşa
müdaxiləsinə ehtiyac yaranır (Şək. 2.3.)-
X,
X,
X,
X.
1
^
2
Mümkür
natarazi
Bölmanl q
nataı^
1
Fəlakə
hq
3 Sosial
partlayış
ehtimalı
4
---------- ►
X.Y
1
^
1
X,Y, X
3
Y
3
AXY
Şək. 2.3. Mənafe tarazlığı ByrisL
Qrafikdon göründüyü kimi, birinci kəsişmə nöqtəsi
(AXY=0; X=X,) mənafe tarazlığının optimumudur. İkinci kəsişmə
nöqtəsi (AXY=X,Yı; X=X
2
) real əmək haqqının kritik səviyyədən
aşağı düşməsini əks etdirir, (l)-ci və (
2
)-ci nöqtələr arasındakı əyri
mümkün
natarazlığın
sərhədlərini
göstərməklə,
ümumsosial-iqtisadi vəziyyətin o qədər do böhranlı olmadığını
təcəssüm etdirir. Üçüncü kəsişmə nöqtəsi (AXY=X
2
Y
2
; X=X
3
)
məcmu gəlirlərin ifrat şəkildə azaldığını və ölkədəki situasiyanın
böhranlı xarakter aldığını göstərir. Sosial-iqtisadi böhranın
sərhədləri (2)-ci və (3-cü) nöqtələr arasındakı əyri ilə ifadə
olunmuşdur. Dördüncü kəsişmə nöqtəsi (AXY=X
3
Y
3
; X=X
4
) artıq
xalqın sosial-iqtisadi vəziyyətinin ifrat və kəskin xarakterli
pisləşməsini və sosial partlayış ehtimalının mümkünlüyünü əks
etdirir. Cəmiyyətin «ooiai
^ bt^^ırrundan mənafe tarazlığının
pozulması
həddlərini aşağıdakı qrafik formada ifade etmək mümkündür
(Şək. 2.4.).
62
Mümkün Böhranlı Fəlakət
natarazlıq natarazlıq
<
-------------
►
----------------
►
4
--------------
>
■
Orta
orta
orta
Sosial
təbəqə
təbəqə
təbəqə
partlayış
70%
40%
0-10%
ehtimalı
►Y
Şdk. 2.4. Mənafe tarazlığının pozulması həddləri.
Araşdırmalar göstərir ki, milIi->korporativ mənafelərin
uzlaşdırılmasının əsas istinad nöqtələrindən biri ümumiyyətlə, milli
çərçivədə bütün subyektlər arasında mənafe tarazlığının
fonnalaşdınlması və dinamikliyinin təminatından ibarətdir.
Və, bu istiqamətdə başlıca suallardan biri mənafelərin
subyekt
tərkibinin
təsnifləşdirilməsi
problemidir.
Araşdırmalarımız göstərir ki, elmi fikirdə hələ də stereotip
yanaşmalardan istifadə olunur. Ümumiyyətlə, qeyd etdiyimiz
problem mövqeyindən təsnifləşmədə istifadə olunan stereotip
baxışları 3 qmpda birləşdinnək olar;
l)
Marksist
yanaşmanın
təməl
prinsiplərinin
bərpasına edilən cəhdlər; Şübhəsiz, bu cəhdlər hər şeydən əvvəl
müasir situasiyanın ziddiyyətli mahiyyətindən irəli gəlir. Amma, bu
gün cəmiyyəti sahibkar və zəlımətkeşlər sinifinə bölmək və
mənafelərin müəyyən edilmiş nisbətlərdə qərarlaşmasını bu iki
sinifin maraqlarına əsaslandığını iddia etmək tamamilə səhv
tikirdir. Öz-özlüyündə aydındır ki, sahibkar və zəlımətkeşlərin
mənafe uyğunluğu sırf dialektik məzmuna malik olmaqla
mücərrədi ikdən xeyli uzaqdır. Biznesin müxtəlif təşkilatı
formalarında mənafe tarazlığı müxtəlif nisbətlərdə ola bilər. Buna
görə də, həmin nisbətlərin ümumi məxrəcə gətirilməsinə və
buradan da hansısa «sensasiyalı»
63
Dostları ilə paylaş: |