EP^
Burada:
K-nıilli valyutanın real məzənnosi;
E-milli valyutanın nominal məzənnosi;
P-milli istehlak qiymətləri indeksi;
P'-xarici istehlak qiymətləri indeksi.
Eyni zamanda, aparılan hesablamanın ən’onəvi metodikaya
uyğunluğunu təmin etmək məqsədilə ticarəti aparılan və
aparılmayan malların qiymət indeksləri arasındakı nisbəti və əmək
haqqının səviyyəsini (milli valyuta ilə hesablanmış əmək haqqının
səviyyəsini dollarla hesablanmış müvafiq göstəriciyə bölməklə) də
əlavə edirlər. Söhbət açdığımız yanaşma tərzinə söykənməklə milli
valyutanın real məzənnəsinin dinamikasını ağılabatan şəkildə
yaxud hamının qəbul edə biləcəyi formada izah etmək son dərəcə
müşkül işdir. Əvvəldə verdiyimiz sualı cavablandırmağa çalışaq.
Beləliklə, əslində real məzənnə tarazlığı iqtisadiyyatın daxili və
xarici sektorlarında eyni vaxt intervalında əldə edilən stabillik və
todiyyə balansının tarazlığı ilə reallaşa bilər”. Problemin məhz bu
şəkildə geniş aspektli qoyuluşu göstərir ki, real məzənnənin artımı
yaxud aşağı düşməsini birmənalı olaraq qiymətləndirmək (alıcılıq
qabiliyyətinin paritcti əsasında) yanlışlıqdır. Belə ki, real
məzənnənin artımı ən azı iki istiqamətdə tədqiq olunmalıdır:
1)
Ekzogen yönümlü təsir: Məsələn, milli xərclər və
qiymətlərin artımının təsiri; Bu halda rəqabətqabiliyyətliliyi,
SÖZ.SÜZ
ki, aşağı düşəcəkdir;
2)
Endogen yönümlü təsir: Məsələn, rəqabətqabiliyyət-
liliyin yüksəlişi nəticəsində (Milli istehsala dünya bazarında tələbin
yüksəlməsi).
Ən ümumi şəkildə götürsək, onda islahatların ilk illərinə
nisbətən real valyuta məzənnəsinin tədrici revalvasiyasını
şərtləndirən amil və ehtimalları aşağıdakı kimi sıralaya bilərik:
' Maipern L., Wyplosz C', liquilibrium Exchahge Raties in Transition
V-^o:ıon)ic's7IMFSlalT Press. 19Q7, Vo!. 44 N4. p.430.
112
1 )Belaşa-Samuleson ehtimalının reallığı; Yəni, ticarəti
aparılan malların məhsuldarlığından əldə edilən mənfəət ticarəti
aparılmayan malların analoji göstəricisindən çox- dursa^®;
2)
Məcmıı effektivliyin yüksəlişi;
3)
Mənfəət normasının yüksəkliyi və s.
Və, nəticədə də ölkənin yaxud inteqrasiya blokunun
bütövlükdə ticarət şəraiti yaxşılaşır.
Apardığımız araşdırmalar Azərbaycan və eləcə do digər
MDB ölkələri üçün bir sıra praktiki əhəmiyyət kəsb edən nəticələr
oldə etməyə imkan verir. Belə ki, əvvəla, real valyuta məzəmıəsinin
artımı keçid dövrünün müvəffəqiyyətli gedişinə işarədir. İkincisi, bu
artım yalnız iqtisadi islahatlann həqiqi sistemliliyinə nail olmaqla
reallaşa bilər; Üçüncüsü, keçid iqtisadiyyatı şəraiti üçün alıcılıq
qabiliyyətinin pariteti nəzəriyyəsi yararlı deyil və s.
Təhlil material lanndan da göı-ündüyü kimi MDB gerçəkliyi
tamamilə əks istiqamətli prosesləri özündə ehtiva edir.
Elə həmin dövrdə məhz bu problemlərin aradan qaldırılması
məqsədi ilə vahid tədiyyə sisteminin yaradılması günün aktual
məsələlərindən biri kimi irəli sürülürdü. Eyni zamanda belə bir
qənaət də ortalığa qoyulurdu ki, tədiyyə ittifaqının yaradılması
MDB ölkələrində qarşılıqlı ticarətin həcmini 2-3 dəfə artırmağa,
eləcə də Azərbaycanın ÜDM istehsalında 15-20%-lik surətinə
nail
olmağa imkan
verəcəkdir.
SSRJ-nin süqutu nəticəsində döylət müstəqillizj əldə etmiş
keçmiş müttəfiq respublikalarda milli yalyut^a keçid .'Prosesi də
tinoloji baxımdan yekcins olmamışdır7 Bu istiqamətdə tədqiqatçılar
4 keçid tipini fərqləndirirlər:
DBirbaşa keçid
tipi (Estoniya, Kırğızıstan,
Türkmənistan, Qazaxıstan, Ermənistan);
П.Р.Крушан, М.Обстфельд-Международная экономика. Теория и
политика/Пер. с англ; Под ред. В.П.Колесова, М.В.Кулакова. ЮИИТИ, 1997,
стр.423
113
2)
«Müvəqqəti
tədiyyə
vasitəsi=milli
valyuta»
tipi
(Gürcüstan, Özbəkistan);
3)
«Sovet rublu=müvəqqəti tədiyyə vasitəsi=milli valyuta»
tipi (Litva, Latviya);
4)
Mərhələli keçid tipi (Rusiya, Tacikistan, Ukrayna,
Belarus, Azərbaycan).
Sabiq müttəfiqlərlə qarşılıqlı bağlılıqda apardığımız ümumi
təhlilin nəticələri göstərir ki, blokdaxili ticarətin təşkili və
inkişafında pul-kredit və valyuta siyasəti apancı əhəmiyyət kəsb
edir. Bu baxımdan xarici ticarətin stimullaşdırılmasında qeyd
etdiyimiz siyasət əsasən aşağıdakı istiqamətlərdə öz tə’sirini
göstərir;
1.
İnflyasiyanın səviyyəsi;
2.
Mili i valyuta siyasətinin tətbiqi üsulları və qaydaları;
3.
Ölkənin xarici valyuta ehtiyatlannın həcmi;
4.
Diskont siyasəti;
5.
Bank sisteminin inkişafı;
ö.Xarici ticarətin kreditləşdirilməsi.
Qeyd edilən istiqamətdə artıq qərarlaşmış ağır situasiyamk
aradan
qaldırmasında
«Əhalinin
sosial
müdafiəsinin
gücləndirilməsi
və
iqtisadiyyatda
maliyyə
vəziyyətinin
stabilləşdirilməsi tədbirləri haqqında 15 iyun 1994-cü il tarixli
Prezident fərmanı və Milli Məclisin «1994-cü il üçün pul-kredit
siyasətinin başlıca istiqamətləri haqqında» qərarx mühüm rol
oynamaqla qeyd edilən sferada uzunmüddətli dövr üçün yeni
mərhələnin əsasını qoymuşlar. Kredit siyasətinin sərtləşdirilməsi və
ucuz kredit emissiyasının qarşısının alınması və nəticə e’tiban ilə
antiinfliyasiya səciyyəsi daşımaqla makromaliyyə sabitliyinə nail
olmağa imkan vermişdir. Və bütün bunların yekunu kimi, milli
valyutanın məzənnə sabitliyi əldə edilmişdir.
Problemin
təsvir
etdiyimiz
aspektdə
qoyuluşu
araşdırdığımız dövrdə qərarlaşmış situasiyanın daxili təbiətindən
doğan obyektiv zərurət idi. Belə ki, əwəla, ölkə- nin bazar
iqtisadiyyatına keçidlə əlaqədar apardığı sistemli islahatlar nəinki
xarici iqtisadi əlaqələrin kəskin şəkildə tənəzzülə uğraması, hətta
ölkədaxili
çərçivədə
iqtisadiyyatın
sferaları
arasında
dezinteqrasiyamn vüs’ət alması istehsal
114
Dostları ilə paylaş: |