1999-cu ilden e’tibarən milli valyutanın məzənnəsinin
BBVB-də formalaşan məzənnə əsasında te’yin edilməsi
mexanizmi aradan qaldırılmışdır. Hal-hazırda Ölkədə valyuta
və xarici ticarət rejiminin tam şəkildə liberallaşdın İması
yöııümündə sistemli tədbirlər həyata keçirilir.
Onu da qeyd etməyi zəruri sayırıq ki, valyuta
münasibətləri ile bağlı Azərbaycanın timsalında verdiyimiz
xülasə bu və ya digər səviyyədə əksər MDB ölkələri üçün
şar səciyyə daşıyır.
^ Qarşılıqlı ticyətin iatisadLsəmerəlilivinin yüksəldilrnəşL
və blok^xili ticarət axınlannın gücləndirilməsinə nail olmaq
üçün mövcud nəzəri yanaşmalarda hazır reseptlərdən istifadə
edilməsinə rast gəlmək mümkündür. Məsələn, sözügedən sfe-
ranın problemsizliyinin tə’minatı istiqamətində MDB çərçivə-
sində maliyyə-kredit siyasətinin qarşılıqlı uyğunlaşdınlması
aspektində irəli sürülən təklifləri bu qəbildən olanlar sırasına
daxil etmək mümkündür:
1)
ÜDM-a münasibətdə büdcə kəsirlərinin yuxan
sərhədlərinin qarşılıqlı məhdudlaşdınlması;
2)
Məhsulun xərc tutumunun vahid uçotunun təşkili;
3)
Kredit emissiyasının həcmini, uçot stavkalarını və
diger bank fəaliyyətinə aid olan prinsiplərin razılaşdırılması;
4)
Büdcodən kənar fondların kəsirinin razılaşdınlması və
s^’.
Göründüyü kimi, xüsusi tədqiqat aparmadan da yuxarıda
əks etdirilən təkliflərin müasir gerçəkliyə qətiyyən uyğun
gəlmədiyini görmək mümkündür.
İlk baxışdan ifrat bəsitliyi və reallığa daban-daban zidd
olması ile nəzər-diqqəti cəlb edən təkliflərin müəllifləri
sadəcə olaraq belə bir mövqedən çıxış edirlər ki, ümumi bazar
(MDB çərçivəsində) prinsipcə və nəticə e’tiban ilə en azı
ümumi valyutanın mövcudluğunu tələb edir. Həqiqətən də,
nəinki qarşılıqlı ticarətin inkişafı və onun məcmu effektinin
yüksəldilməsi probleminin həllində, eləcə də bütövlükdə
M3 H MO, №2; 1999, ctp.102
118
regional iqtisadi inteqrasiyanın real məzmun kəsb etməsində
üzv-ölkələr arasında valyuta-kredit münasibətləri sferasında
səmərəli əməkdaşlığın təşkili qaçılmaz zərurətdir.
Bununla belə, qeyd edilməlidir ki, son 10 ilin iqtisadi
dinamikası və region ölkələrinin qarşılıqlı əlaqələrinin inkişaf
spesifikası hələ ki, blokdaxili valyuta inteqrasiyasını gələcəyin
mümkün olan (hipotetik mə’nada) məsələləri sırasına daxil
edilməsini labüdləşdirir. Eyni zamanda, o da mə’lumdur ki, valyuta
inteqrasiyası iqtisadi inteqrasiyanın gələcək inlcişafı, milli
təsərrüfatların qarşılıqlı asılılığının güclənməsi və s. baxımından
zəruridir.
Prosesin ilkin başlanğıc anında valyuta inteqrasiyası
regional
səviyyədə
valyuta
siyasətinin
əlaqələndirilməsi
mexanizminin yaradılması və valyuta-kredit və maliyyə
təşkilatlarının formalaşdırılması anlamında qəbul edilməlidir.
Yə’ni, MDB gerçəkliyinə söykənməklə yaxın 10-15 il ərzində bu
yönümündə həyata keçirilməsi mümkün olan (digər amillərin
tə’siri sərf-nəzər olunmaqla) inteqrasiya (valyuta) elementlərinə
aşağıdakıları aid etmək məqsədəuyğun olardı;
1)
Milli valyutaların blokdaxili sərbəst dönərliliyinin tə’min
edilməsi;
2)
Milli valyuta məzənnələrinin razılaşdırılmış nisbətlərində
kəskin dəyişikliklər baş verdiyi təqdirdə bütün üzv-ölkələrin
kollektiv surətdə valyuta müdaxiləsinin həyata keçirilməsi;
3)
Müştərək stabilləşdirmo fondlarının yaradılması;
4)
Regional hesablaşma vahidinin dövriyyəyə buraxılması.
Zənnimizcə, bütün bunlar valyuta inteqrasiyası yönümündə
ilkin addımlar kimi qəbul edilsə do, MDB reallığı hətta «start»
səciyyəsi daşıyan tədbirlərin belə həyata keçirilməsinə imkan
vennir.
Müasir iqtisadi fikirdə səslənən belə bir yanaşma ilə tam
şəkildə razılaşmaq olar ki, həqiqətən də, valyuta-maliyyə
inteqrasiyası «...Maliyyə sistemi tiplərinin radikal transfor
119
masiyasına, onların daxili təşkili üsullaıı, prinsipləri və fəaliyyət
xüsusiyyətlərinə əsaslanır»^®.
Maraqlı cəhət burasındadır ki, blokdaxili ölkələrin böyük
əksəriyyətində infliyasiyamn malcroiqtisadi sabitləşmə ilə əvəz
olunmasına baxmayaraq, qeyd edilən sferada heç bir əhəmiyyətli
dəyişiklik baş vermədi.
Lakin, bununla belə sitat gətirdiyimiz müəllifin bütövlükdə
inteqrasiya (ələlxüsus valyuta-maliyyə sferasında) probleminə
yanaşma tərzini elmi falct kimi qəbul etmək üçün heç bir əsas
yoxdur. Yaxud, məsələyə başqa istiqamətdə yanaşmaqla «...Keçid
iqtisadiyyatı şəraitində normal iqtisadi inteqrasiya mümkün
deyil»^' fikrini sübuta yetirmək, onun empirik yoxlamasını «xalis»
iqtisadi problemlər prizmasından çıxış etməklə həyata keçirməyə
cəhd etmək nə dərəcədə elmi məzmun daşıyacaqdır? Axı, aydındır
ki, iqtisadi inteqrasiya öz məzmunu və mahiyyəti e’tiban ilə ictimai
həyatın bütün sferalarım əhatə edir. Bu prosesi yalnız və yalnız
iqtisadi aspektlə bağlamaq onun tutumca kasadlaşdınlması, mə’na
dəyişkənliyi mahiyyətini daşımayacaqmı?
Axı, kim, harda və nə vaxt empirik səviyyədə sübuta yetirib
ki, tam və hissələrin dialektikası, qarşılıqlı asılılığı, qarşılıqlı
bağlılığı yalnız hissənin özünün «tam» kimi formalaşması prosesi
başa çatdıqdan sonra yaranır?
Bu hal özlüyündə hissələrin süniliklə təcridliyinin təbliği
mə’nasına gəlmirmi? Yaxud, nəyə görə, tam və hissələr arasında
yalnız birölçülü determinizminin mövcudluğu qabardılır? Nəzərə
alsaq ki, çoxölçülü determinizm bugünkü iqtisadi həyatın əsasını
təşkil edir, onda istinad etdiyimiz müəllifin fikirlərini «hissəvi»
təsvir keyfiyyətində qəbul etmək məcburiyyətində qalacağıq.
MDB regional iqtisadi qruplaşması çərçivəsində valyuta
məzənnəsi ilə xarici ticarət siyasətinin optimallaşdıniması zəruriliyi
arasında müsbət effekt verə biləcək kəsişən nöq-
В.Р.Пвстигнеев. Валютно-финансовая интеграция в ЕС и СНГ.
Сравнительный семантический анализ. М; Наука, 1998 г. стр. 5.
Yenə orada, .soh.208
120
Dostları ilə paylaş: |