Elmi redaktor: Rəyçilər: Qurbanzadə A. A. coğrafiya elmləri doktoru, professor
Yüklə 3,16 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- * Песков В. Осень в Снокане. - “Комсомольская правда”, qəzeti 21 oktyabr 1998.
ekoloji sistemin optimallaşdırma məsələlərini mürəkkəbləşdirir. Elmi ədəbiyyat mənbələrində məhsuldar qüvvələrin inkişafının məhdudlaşdırılması fikri qeyd olunur. Həqiqətən də, “sıfır artım” qətiyyən yolverilməzdir, insan cəmiyyətinin inkişafının hütün tarixi gedişinə zidd olur. Şübhəsiz ki, gələcəkdə iqtisadi-ekoloji sistemin zəif inkişafı ilə məhsuldar qüvvələrin təkrar istehsalı mütləq təbii resursların çatışmayan əsas növlərinin bərpa olunmamasına gətirəcək və bununla əlaqədar ətraf təbii mühitin yüksək səviyyədə çirkləndirilməsi yolverilməzdir. Təkcə iş onda deyil ki, təsərrüfat sahələrinin çoxunun atmosferə atdıqlan tullantılann və su hövzələrinə tullanan çirkablann ümumi göstəriciləri hələlik daha çoxdur, həm də ümumilikdə təbii resurslardan yararlı istifadə əmsalı son dərəcə aşağıdır. Statistik məlumatlardan aydın olur ki hər il hasil edilən 26 ton müxtəlif materiallardan orta hesabla bir nəfərə yalnız 0,5 ton yararlı məhsul düşür, qalanı tullantı şəklində təbiətdə dövrana qayıdır.* Elmi mənbələrə əsasən təbiətin mühafizəsi ilə məhsuldar qüvvələrin inkişafını qarşı-qarşıya qoymaq olmaz. İstehsalın inkişafında məhsuldar qüvvələr ekoloji prinsiplərin və amillərin məcburi hesaba alınmasını tələb edir. Buna görə də istehsal sahələrinin ekoloji cəhətdən yenidən qurulması bütün həlqələrinin ekologiya- laşdırılması olmasa, onun gələcək inkişafı mənasızdır. Bu proses elmi-texniki tərəqqi ilə aynimaz surətdə əlaqədardır, onun məcburi tələbidir. İnsanın yeni tələbatının meydana gəlməsi, istehsalın texnoloji üsullarının dəyişməsi, kimi ətraf mühitə təsərrüfatın mənfi təsirinin qarşısının alınması, ləğv edilməsi və neytrallaşdırılması, qarşısının alınması üzrə tamamlanma tədbirləri obyektiv şərtlərdəndir. Bütün bunların hamısı bir-birilə qarşılıqlı bağlıdır və qarşılıqlı asılıdır. Ölkəmizdə regionlann sosial-iqtisadi inkişafının başlıca məqsədlərindən biri, bütövlükdə cəmiyyətin, o cümlədən istehsalın ekologiyalaşdınimasıdır. İstehsalın ekologiyalaşdırılması-elmi-tex- niki tərəqqinin nailiyyətlərinin ən mühüm istiqamətlərinin istifadə * Песков В. Осень в Снокане. - “Комсомольская правда”, qəzeti 21 oktyabr 1998. 67 edilməsilə bazar iqtisadiyyatınm üstünlüklərinin birləşdirilməsinin çoxmərhələli prosesidir. Onun başlıca pilləsində təbii resurslara qənaət məqsədilə texnoloji üsulların təkmilləşdirilməsi hesabına istehsalın yalnız yaxşılaşdırılmış açıq modeli və zərərli tullantıların azaldılması, ixtisaslaşdırılmış təmizləyici qurğuların yaradılması durur. Elmi-texniki tərəqqi və istehsalın qarşılıqlı əlaqəsi. İstehsalın ekologiyalaşdırılmasmm gələcək inkişafında az tul- lantılı və qapalı texnologiyanın tətbiqi, bir müəssisənin tullantılarından digər müəssisənin istifadə etməsinin təşkili, həmçinin tələb olunan tullantılarının utilləşdirilməsi nəzərdə tutulur. Ekologiya- laşdıımanın ən yüksək pilləsində tullantısız istehsalın kompleks sistemi-ekosistemin sənaye analoqu durur. Təbii mənimsənilmə, yaxud da təsərrüfat istifadəsi üçün yararlı materialların, bütün sənaye və məişət tullancılarının emalı üzrə xüsusi kombinatların, sonra isə “qapalı təbii-texnogen komplekslər” sisteminə əsaslanan ərazi-istehsal kompleksləri arasında artıq maksimum genişlənən istehsal 68 əlaqələri ilə onlann tamamlanmasıdır [106]. Elmi mənbələrdə elementlərin kompleks tullantısız sistemi, qapalı texnoloji sxeminin təcrübədə tətbiqinə dair kifayət qədər məlumatlar vardır. Müəssisələrdə istehsalat tullantılanmn bilavasitə istifadə edilməsinin təşkili və qapalı texnoloji sistemin tətbiqi ilə yarımməhsulların tam emalı üzrə əldə olunmuş təcrübəni qeyd etmək lazımdır. Belə ki, ferroərintilər zavodlarının birində tikilmiş qapalı sobada qazların təmizləmə dərəcəsi 99,9%-ə çatmışdır. Bir elektrik sobasının tullantı qazlardan energetika ehtiyatları üçün istifadə edilməsindən il ərzində xeyli iqtisadi effekt əldə edilirdi [147]. Ölkəmizdə o zaman Sumqayıt sintetik kauçuk zavodunun qapalı texnoloji prosesə keçidi ilə əlaqədar tullantılardan kükürd turşusu, spirt, stirol alınmasına şərait yaranmışdır ki, bu da müəssisələrin əlavə illik effektliliyinin artımım təmin edirdi. Yuxanda qeyd edilənlərə Bakı-Sumqayıt sənaye qovşaqlarında su resurslarının vəziyyətinin yaxşılaşdırılması və su istehsalının səmərəli istifadə edilməsi məsələlərinin həlli də misal ola bilər. Burada ölkə üzrə təsərrüfatın digər sahələrinin, xüsusilə sənayenin ehtiyaclarının ödənilməsi üçün 3 km^-ə yaxın su işlədilir, bunun da 75%-i Bakı-Sumqayıt sənaye qovşaqlarının payına düşür. Həm də bununla yanaşı sənayenin suya olan bütün tələbatının 60-70 faizi dövriyyəli su təchizatının və çirkab sularının təkrar istifadəsinin tətbiqi hesabına ödənilir. Səciyyəvi haldır ki, əgər keçən əsrin 70-ci illərində Bakının neft emalı zavodlannda layihə üzrə su sərfi 1 ton məhsula 8 m’-ə qədər çatırdısa, artıq həmin əsrin 80-ci illərinin ortalarmdakı layihəsində isə suya tələbat 10 dəfəyə qədər azaldılmışdır. Hazırda təkmilləşdirilən Bakının neft emalı zavodlarında su sərfinin xüsusi çəkisi 0,06 m^-dən artıq deyildir. Bir sıra istehsal müəssisələrində sudan dövriyyəli və təkrar istifadə sistemlərinin gücü artırılmışdır, müəssisələrdə sudan axarsız istifadə sistemləri işlənib hazırlanmışdır. Həqiqətdə Sumqayıtın kimya müəssisələrində bir m^ belə çirkab su tullanmır, yəni suyun istifadəsi qapalı tsiklə malikdir. Bunun nəticəsində müəssisələrdə 69 Yüklə 3,16 Kb. Dostları ilə paylaş:
|