Elmi redaktoru: Coğrafiya elmləri doktoru, prof. N. A. Babaxanov

 
Ağazeynal A.Quvbanzadə 
nin  sayını  azaltmağa  (və  ya  fəaliyyətini  dayandırmağa),  müəssisələri  isə 
əməyin  ödənilməsi  səviyyəsinin  öz  imkanlarından  aşağı  olmaqla 
müəyyənləşdirməyə məcbur etməkdən ibarətdir. 
 
(Mai) 
/
 
 
 
 
(Ma,) 
 
/
 
 
 
(Ma3) 
 
 
 
(Ma4) 
(Maj)- Məhdudlaşdırıcı fıskal siyasət 
(Ma
2
)- Əmək haqqında "həmrəylik siyasəti" 
(Ma
3
)- Əmək bazarında fəal siyasət 
(Ma
4
)- Dövlət proqramı ilə müəyyənləşdirilmiş 
üstün inkişaf etdirilən sahələrin müdafiə olunması 
siyasəti 
İsveç modelinin dtmk bazan siyasətinin göstəriciləri 
(Ma
3
)-  əmək  bazarında  fəal  siyasətin  əsas  məqsədi  rəqabət  qabiliyyəti 
aşağı olan işçilərin müdafiə olunmasıdır. 
(Ma
4
)- məşğulluğun dövlət tərəfindən müdafiə olunması siyasəti. 
Ümumiyyətlə,  əmək  bazarı  modellərinin  analitik  iqtisadi  təhlillərinin 
nəticələri  göstərir  ki,  daxili  və  xarici  əmək  bazar  siyasətləri  məntiqi  olaraq 
bir-biri ilə əlaqəlidir. Lakin milli iqtisadi inkişaf tələblərindən irəli gələrkən 
ABŞ dövlətinin siyasətində xarici bazar, Yaponiyada isə daxili bazar siyasəti 
üstünlük  təşkil  edir.  Məntiqi  olaraq  belə  bir  konseptual  nəticəyə  gəlmək 
mümkündür  ki,  əmək  bazarı  və  məşğulluq  siyasəti  qloballaşan  iqtisadi 
münasibətlərinin  çərçivəsindən  asılı  olaraq  ölkənin  strategiyasına 
uyğunlaşdırılmasından asılı olaraq formalaşır. 
Qloballaşan  iqtisadi  strukturların  yeniləşməsi,  strateji  məqsədlərə 
uyğunlaşdırılması prosesləri ilk növbədə əmək bazarına, məşğulluq sisteminə 
öz təsirini göstərir. Bu proseslərin təsir dairəsi sənaye kompleksinə az, xadmət 
komplekslərinin  inkişafına  isə  yüksək  səviyyədə  təsir  edir.  Nəticədə  isə 
qloballaşan cəmiyyətdə "çevik əmək bazarı" demoqrafik mühitin intensivliyi 
üçün şərait yaratmışdır. Çünki çevik əmək bazarı si 
112 

---

 
İnsanŞiinaslıq 
yasəti müxtəlif kateqoriyalı insan potensialının reallaşmasına geniş imkanlar 
yaradır. 
Coğrafi məkan situasiyasında yaranan və inkişaf edən əmək bazarına aid 
aşağıdakı məzmunda göstərə bilərik: 
 
Coğrafi mokan ölçüsiino göro əmək bazarı tipbri 
(SU])- ölkə sərhədləri çərçivəsində fəaliyyət göstərir; 
(Sa
2
)- rayon (şəhər, kənd) çərçivəsində fəaliyyət göstərir; 
(Sa
3
)- beynəlxalq miqyas çərçivəsində fəaliyyət göstərir; 
Bazar münasibətləri sistemində məşğulluq siyasəti sosial-iqtisadi ka- 
teqoriyasının tərkib hissəsidir. Məşğulluq siyasəti insan potensial siste- 
minin aparıcı, tamamlayıcı gerçəkliyidir. İnsan potensialının məzmunu- 
nu təşkil edən əmək qabiliyyəti - məşğulluq prosesində dayanıqlı nöqtə- 
yə çevrilir. 
Məşğulluq prosesində insanlar arasın- 
da yaranan və formalaşan sosial - iqti- 
sadi mənasibətlər təkcə əmək prosesini 
deyil, həm də intellektual məşğulluq pro- 
sesinin özünün formalaşmasını əhatə 
edir. 
Elmi mənbələrdə məşğulluğa dair bir çox nəzəriyyələr yaranmışdır. 
Ən mühüm nəzəriyyələr sistemində A.Marşall (1842-1924-cü illər), A.Pi- 
qu (1877-1959) və s. tədqiqatlar göstərə bilərik. Ədəbiyyat mənbələrində 
bunlara "neoklassik" məşğulluq nəzəriyyəsi göstərilir. "Neoklassik" nə- 
zəriyyəçilərin əsas ideya mənbəyi ondan ibarətdir ki, əmək bazarında 
qeyri-təkmil rəqabət hökm sürür və o əməyin qiymətinin yüksəlməsi də- 
Mə!jğulluq: neoklassik nəzsriyyo- sinə 
dair  müddəalar  A.Piqunun  (1923  il) 
"işsizlik  nəzəriyyəsi"  adlı  əsərində 
verilmişdir. 
115.
 
Коул Дэ
1
с.С.хе.мы интеллектуального влияния в научных иселедования.х. М., 
1998. е. 312. 
Ш 

---

Ağazeynal A.Qurbanzadə 
rəcəsinə  gətirir.  Buna  görə  də  məhsulun  dəyərinin  yüksəlməsinə  stimul 
yaradan intellektual ixtisas mütəxəssislərə yüksək səviyyədə əmək haqqının 
verilməsini  təklif  edirlər.  C.  Keynsin  1936-cı  ildə  yazdığı  "Məşğulluğun, 
faizin və pulun ümumi nəzəriyyəsi" əsərində müasir dövr üçün xarakterik olan 
məşğulluq nəzəriyyəsini əsaslandırmışdır.C.Keyns qərb iqtisadçıları arasında 
iqtisadiyyatın dövlət- inhisarçı nizamlanmasının zəruriliyi ideyası fikrini irəli 
sürmüşdür. Onun fikrinə görə, məşğulluq səviyyəsi əmək haqqının dəyişməsi 
ilə deyil, istehlaka və investisiyaya sərf edilən gözlənən xərclərdən  yaranan 
səmərəli tələbin dinamikası ilə müəyyən edilir. 
Elmi  mənbələrdə  məşğulluğun  iqtisadi  funksiyaları  ilə  yanaşı,  həm  də 
sosial  funksiyalara  aid  müxtəlif  yanaşmalar  da  geniş  yer  almışdır. 
Ümumiyyətlə,  sosial  funksiya  terminologiyası  altında  əhalinin  hərtərəfli 
inkişafının  təmin  edilməsi  məsələləri  qəbul  olunmuşdur.  Sosial  funksiya  - 
insanın  hərtərəfli  inkişaf  imkanlarını  artırır,  demokratik  qərarların  qəbul 
edilməsində fəallıq göstərir. 
(Я) 
"İNSAN POTENSİALI" ÇƏRÇİVƏSİNDƏ 
İŞSİZLİK SİSTEMİNİN REALLAŞMASI VƏ 
SOSİAL-İQTİSADİ NƏTİCƏLƏRİ 
İ
 
şsizlik sistemi- müəyyən iqtisadi coğrafi məkan çərçivəsində forma- 
laşan əmək qabiliyyətli əhalinin qarşılıqlı fəaliyyət mexanizmidir. 
Ümumiyyətlə, işsizlik əmək bazarında tələb və təkliflər arasında yaranan 
uyğunsuzluq nisbətənlər nəticəsində işsizlik problemi yaranır. 
Bəzi mənbələrə görə əmək qabiliyyətli əhalinin 15%-dən çoxu işsiz 
olarsa, cəmiyyət üçün ağır sosial-iqtisadi nəticələr yaradan amilə çevri- 
lə bilər. ^ 
Beynəlxalq Əmək Təşkilatının (BƏT) Konvensiyalarına və tövsiyyə- 
lərinə əsasən bazar iqtisadiyyatı və qloballaşma işsizlik problemini yara- 
dır. ABŞ-m Əmək Bürosu Statistikasının verdiyi analitik məlumatlarda 
"işsiz" əhali ilə "işləyən" əhali arasında sərhədlər müəyyənləşdirilmişdir. 
Bu sərhədlərin əsas ideyası "insan potensialı" çərçivəsi daxilində "işsiz" 
insanın yeri, mövqeyi aydınlaşdırılır. 
116.
 
Д.Кейис. Общая теория занятости, проценты и деиеги. М.1978. 
117.
 
R.K.hgənclərov.İşsizlik səviyyəsinin ölçü metodologiyası və proqnozlaşdmimasının 
statistik modelləri. //Maliyyə və uçot. 2003,Ns6, səh.17-18 
118.
 
Пол Кейнс. Экологический образ мышления. М.,1992. с.494-495. 
=
 
114
 
—    . . . . . . . . . . . . . . . . .   =  

---