Emom o'zbek doc

34-§. Kattalik

Maktabga tayyorlov guruhiga o'tish vaqtida larni (uzunlik, kenglik, balandlik) bilishlari va narsalar o'l 2-3 o'lchov nuqtai nazaridan baholay bilishlari zarur. Berilgan kattaliklarni aniqlashdan narsalarni taqqoslash mashqlari qo'lla- niladi. Bitta o'lchovi bilan farq qiluvchi narsalarni taqqoslashdan bolalar 2-3 o'lchov bilan farq qiluvchi narsalarni taqqoslashga o'tadilar („Qaysi taxtacha uzunroq (qisqaroq)? Qaysi biri kengroq (torroq)? Qaysinisi yo'g'onroq (ingichkaroq?").
Taqqoslanadigan narsalar doirasi ortib boradi. Bolalar o'z faoliyatlarida muntazam uchratib turadigan har xil narsalar
Kattaliklarni taqqoslash ayrim olingan holda amalga oshi: maydi, balki narsalarning boshqa xossalarini (bajaradigan vazifj qismi, rangi, materiali va boshqalarni) ko'rib chiqish bilan birg da bajariladi. Bu bolalar aqliy qobiliyatining o'sishida muhim a yatgaegadir.
Bolalar ko'rsatilgan narsalarning o'rtasidagi o'lchov muno" abatlarini aniqlabgina qolmay, balki tasawurlari bo'yicha shularga 'xshash munosabatlarni ham yaratadilar. Tarbiyachi ularga o'xshash munosabatlarni ham yaratadilar. Tarbiyachi ularga, masa lan, shunday topshiriqlar beradi: ,,Biri ikkinchisidan uzun Wlgan ikkita yo'lka rasmini chizing; uzunligi bir xil, kengligi il yoki uzunligi ham, kengligi ham bir xil 2 ta tasmaning ras chizing", — va hokazo.
Bolalarga ikkita boshqa narsadan namunaga teng narsa tuzis aklif etish foydalidir. Masalan, bolalarga ikkalasining birgalik zunligi o'lchov uzunligiga, u esa o'z navbatida uy tomin zunligiga teng ikkita taxtacha tanlab olinishini taklif etish va hokozo.
Agar narsalarni bevosita taqqoslash mumkin bo'lmasa, un olda vosita — o'lchov kiritiladi. Shartli o'lchov sistemasi va abilardan foydalaniladi. Bu davrda o'lchanayotgan narsalarga isbatan katta o'lchovdan foydalaniladi. Belgilar o'rtasidagi o ir narsa boshqasiga qaraganda qanchalik uzun (keng, balan ekanligini ko'rsatadi. Har bir narsa alohida-alohida o'lchovlar bilan 'lchanishi mumkin. O'lchovlarni taqqoslash narsalar o'lchami rasidagi farqni aniqlash imkonini beradi. Masalan, narsalarning zunligi va kengligi uning uzunligi va kengligiga mos keladigan rqon yordamida solishtirilishi mumkin.
O'lchov — vositadan foydalanishni o'rganib olgach, bolbevosita bir-biri ilan taqqoslash mumkin bo'lmagan narsala 'lchamlarini solishtira oladilar.
Bolalarda ko'z bilan chamalash qobiliyatini o'stirishga katta 'tibor beriladi. Bolalar narsalar o'lchamlarini bevosita taqqoslash, stiga qo'yish, yoniga qo'yish, o'lchov yordamida o'lchash u; arini egallashlari asosida ko'z bilan yanada aniqroq chamalani'
talab etuvchi masalalarni yechadilar. Awalo bolalarga o'lchan amunadan katta va kichik narsalarni chamalab topish topshi eriladi, shu bilan birga, narsalar qidiriladigan joy asta kengaytirib boriladi.
Topshiriqlarni bajarish jarayonida pedagog o'lchov qoidasini aniqlashda bolalarga yordamlashadi: eng qisqa masofa bo'lishi uchun to'g'ri chiziq bo'ylab o'lchash zarur; bir maromda katta qadam tashlab yurgan ma'qul; qadam-o'lchov. Barcha masofada o'lchov bir xil bo'lishi kerak. Bolalar daraxtgacha, qum solingan yashikkacha va boshqa narsalargacha necha qadam ekanligini ishtiyoq bilaij
aniqlaydilar. Aynan bir masofani har bir bola va pedagog qadamida o'lchanganida har xil chiqishi bilan oladilar.
Narsalar o'lchamini bevosita taqqoslash tajribasi tasawurda solishtirish uchun zamin yaratadi. Bolalarga quyidagi topshiriqlar beriladi: u yoki bu narsa qanday o'lchovda ekanligini ko'rsatish, masalan, devor, eshik, bolalar stolining balandligi qanday; namu nadan katta, kichik (uzun, qisqa yoki unga teng narsalarning nomini ayting; yoki qalam, piyola, koptokni oldin ko'rganlariga solishtirib,qanday kattalikda ekanligini aytish; birini ikkinchisidan uzunroq (qisqaroq) kengroq (torroq), balandroq (pastroq) deb aytish mum- kin bo'lgan ikkita narsalarning nomini aytish.
Maktabga tayyorlov guruhiga o'tish vaqti kelganda DotaTar narsalarning faqat uzunligi, kengligi, balandligini baholay bilishlari kerak. Ular chiziq o'lchamlarini taqqoslash usullarini bilishlari, mo'ljal harakat (zich qilib qo'yish) usuli bilan tegishli belgi o'rtasidagi aloqani aniqlay bilishlari, kattaliklarning aniq son xarakteristikasini ishlata bilishlari lozim.
modelini solishtirish asosida olib boriladi. Figuralar har birin: xarakterli xossalari, rangi, o'lchami, materiali bilan bir-birid; farq qiladigan 4-5 modelini taqqoslash yo'li bilan aniqlanadi. Kichik guruhda pedagog (tarbiyachi)lar bolalar bilan figuralar modelini ko'rib chiqayotganida muayyan rejaga rioya qiladi. Bolalarga
.quyidagicha savol beriladi: ,,Bu nima? Qanday rangda? Qanday o'lchamda? Nimadan qilingan?". Endi figuralar modelini ko'rib chiqayotganda bolalarni figuralarning elementini ajratib ko'rsatish, ular o'rtasidagi munosabatlarni aniqlash uchun savollar beriladi- asalan, to'g'ri to'rtburchak ko'rib chiqilayotganda, pedagog (tarbiyachi): ,,To'g'ri to'rtburchakda nima bor? Necha tomonibor. Tomonlarning o'lchami haqida nima deyish mumkin?" -7 *a savollar beradi.solishtirish bolalarda figuralarning shaklini aniqlash, xil bejlgijaj'u.laggpsl.sh,,rriuhim belgilarini ajratib ko'rsatish ha bo'lmagan belgilariga e'tibor bermaslik ko'nikmasini asta kin rivojlantirib borishga xizmat qiladi. Bolalar induktiv fakkurning dastlabki malakalarini hosil qila boshlaydilar. Ular hir qator faktlar asosida oddiy xulosalar chiqara boshlaydilar: kvadratning tomonlari teng, ko'k kvadratning tomonlari teng. Taqqoslanadigan figuralar va figura turlarining soni oshirib boriladi. Belgilar sonining ko'pligi bilan farq qiladigan modellar no'llaniladi. Ayni bir xil modellar har xil belgilari, shakli, rangi, o'lchami bo'yicha guruhga ajratiladi. Guruhlashga oid mashqlar tdH| bo'yicha sanashga o'rgatish bilan qo'shib olib boriladi. BurjJP, birliklardan hosil bo'lgan sonlar hamda sonlar o'rtasidagi bog'liqlik o'rgatiladi. Figuralarning o'zaro joylashishini aniqlash mashqlari ko'p hollarda didaktik formalarda o'tkaziladi. Nima o'zgardi? Xuddi shunday naqshni top? Juftini top! Bolalar asta-sekin murakkab naqshni uni tashkil etgan elementlarga ajratish, ularning shakli hamda fazoviy holatini aytish malakalarini egallab boradilar.