Erich fromm psikanaliz ve

çaktır.  Ama  hastayla  analistin  karşılaştığı  burada  ve  şu 
anda  hiç  bir  sınır  yoktur.  Analiz  oturumunda  karşılaş­
tıkları  zaman,  birbirleriyle  konuştukları  zaman,  hem 
analist  için,  hem  hastası  için  dünya  yüzünde  ikisinin 
birbirleriyle  konuşmalarından  daha  önemli  bir  şey  ol­
mamalıdır.  Analist  hastasıyla  yıllar  süren  ortak  çalış­
malarının  sonucunda  hekimin  alışılagelmiş  işlevinin  dı­
şına,  ötesine  taşar,  bir  öğretmen,  bir  örnek  ve  belki  de 
bir  usta  olur,  yeter  ki  analist  kendisini  tam  uyanıklık 
ve  özgürlüğe  ulaşıncaya  kadar  yabancılaşmadan,  ko­
pukluktan  bütün  bütün  kurtarıneaya  kadar  yeterince 
analiz  olmuş  saymasın.  Analistin  öğretim  için  analiz 
uygulamasından  geçirilmesi  bu  işin  sonu  değil  ama 
giderek  aydınlanmaya  götürecek  olan,  sürekli  olarak 
kendi  kendini  analiz  etmenin  başlangıcıdır.
68

---

V.
ZEN  BUDİZMİN  İLKELERİ
Yukardaki  ayrımlarda  Freud’cu  psikanaliz  ve  onun 
devamı  olan  insancı  psikanalizin  ana  çizgilerle  bir  öze­
tini  vermiş  oldum.  İnsan  varlığını  ve  bu  varlığın  ortaya 
çıkardığı  sorunları;  yabancılaşmanın,  bölünmüşlüğün, 
ayrıklığın  üstesinden  gelmek  olarak  tanımladığım  esen­
liğin  yapısını;  psikanalizin amacını gerçekleştirmek için, 
yani  insanın  bilinçdışmm  içine  girebilmek  için  uygula­
dığı  kendine  özgü  yöntemi  inceledim.  Bilincin  ve  bilinç- 
dışmın  yapısı  «biliş»  ve  «ayırdında  olma»  durumlarının 
psikanaliz  bakımından  ne  anlam  taşıdığına  değindim. 
En  son  olarak  da  bu  uygulamada  psikanalistin  rolünü 
inceledim.
Zen’le  psikanaliz  arasındaki  ilişkileri  tartışma  ko­
nusu  yapmadan  önce  gerekli  ortamı  hazırlayabilmek 
için  Zen  Budizmin  de  sistemli  bir  açıklamasını  yap­
mam  gerekiyor.
Dr.  Suzuki’nin  sözler  içine  konabildiği  kadarıyla 
Zen  öğretisinin  anlayışını  aktarabilmek  amacıyla  yaz­
dığı  «Zen  Budizm  Konusunda  Konuşmalar»  adlı  yazısı
69

---

(ve  bu  yazı  kadar  öteki  yazıları)  beni  böyle  bir  giri­
şimde  bulunmak  yükünden  kurtardığı  için  çok  mutlu­
yum.  Ama  gene  de  psikanalizle  yakın  ilişkisi  olan  ilke­
lere  değinmek  gereğini  duyuyorum.
Zen’in  bütün  özü  aydınlanmayı  (satori)  başara­
bilmekte  düğümlenir.  Bu  yaşantıyı  gerçekleştirememiş 
kimse  hiç  bir  şekilde  Zen’i  tam  olarak  anlamış  sayıla­
maz.  Ben  satori  yaşantısını  gerçekleştirememiş  bir  kim­
se  olduğum  için  ancak  Zen’e  değinmekle  yetinebilirim. 
Zen’i  tam  olarak  yaşantıya  dönüştürmüş  bir  kimse  gibi, 
nasıl  konuşulması  gerekliyse  öyle  konuşamam.  Ama  bu­
nun  böyle  olması  C.  G.  Jung’un  söylediği  gibi  satori'nin 
Batılılarm  anlamaları  hemen  hemen  olanaksız  bir  ay­
dınlanma  yolu  ve  yöntemi  olmasından  ileri  gelmi­
yor  (22) .  Karşılaştıracak  olsak  Zen,  Batılılar  için  Herac- 
litus’tan,  Meister  Eckhart’dan  ya  da  Heidegger’den  da­
ha  güç  değil...  Güçlük,  satori’ye  erişmek  için  harcan­
ması  gerekli  büyük  çabadan  geliyor.  Bu  çaba  çok  kim­
senin  altına  girmek  isteyeceğinden  daha  ağır.  Bu  ne­
denle  satori  Japonya’da  bile  az  rastlanan  bir  şey.  Gene 
de  Zen  konusunda  yetkiyle  konuşamasam  da  Dr.  Suzu- 
ki’nin  kitaplarını  okumuş  olmam,  çok  sayıda  konuşma­
larını  dinlemiş  ve  Zen  Budizm  konusunda  elime  geçire­
bilmiş  olduğum  her  şeyi  okumuş  olmam  bana  Zen’in 
ne  olduğu  konusunda  hiç  olmazsa  gerçeğe  yaklaşık  bir 
bilgi  vermiş  olabilir.  Bu  bilginin  Zen  Budizmle  psikana­
liz  arasında,  bir  karşılaştırma  girişiminde  bulunmamda 
bana  yetecek  derecede  olduğunu  umuyorum.
Zen’in  başlıca  amacı  nedir?  Buna  Suzuki’nin  ağ­
zından  bir  yanıt  verecek  olursak  «Zen,  öncelikle  bir
(22) 
D.  T.  Suzuki’nin.  «Introduction  to  Zen  Buddhism»,  adlı  ya­
pıtının  önsözü  (Londra,  Rider,  1949)  S.  9-10.
70

---

kimsenin  kendi  yaradılışının  niteliğini  görebilme  sana­
tıdır.  Zen  bağımlılıktan  özgürlüğe  giden  yolu  işaret 
eder...  Zen  hepimizin  içinde  yeterli  oranda  ve  doğal 
olarak  var  olan,  ama  normal  koşullar  altında  eyleme 
dönüşebilmek  için  uygun  bir  yol  bulamadığından  sıkı­
şıp  kalmış  olan  enerjinin  açığa  çıkmasına  olanak  sağ­
lar...  Öyleyse  Zen’in  amacı  aklımızı  kaçırmaktan  ve  zi­
hinsel  olanaklarımızı  yeterince  kullanamamak  yüzün­
den  bir  kötürüm,  bir  yarım  adam  olmaktan  bizi  koru­
masıdır.  Özgürlük  diyerek  anlatmayı  amaçladığım  şey 
budur;  her  zaman  içimizde  zaten  doğal  olarak  var  olan, 
bütün  yaratıcı,  iyiliğe  dönük  güçlere  kendilerini  açığa 
çıkartmak  olanağı  tanımak  anlamındadır.  Mutlu  ola­
bilmek,  birbirimize  sevgi  duyabilmek  için  bütün  yete­
neklerimiz  var  da,  genellikle  bu  gerçeğe  gözlerimizi  ka­
pıyoruz  (23)».  Biraz  daha  üzerinde  durmak  isteyeceğim 
bu  açıklamaların  Zen’in  başlıca  ilkeleriyle  ilgili  yanları 
var  :  Zen  bir  kimsenin  kendi  yaradılışının  niteliğini 
görebilme  sanatıdır;  bağımlılıktan  özgürlüğe  çıkış  yo­
ludur;  bizi  aklımızı  kaçırmaktan  ve  bir  kötürüm,  bir ya­
rım  adam  olmaktan  korur  ve  içimizdeki  mutluluk  ve 
sevgi  olanaklarını  ortaya  çıkarır.
Zen’in  son  amacı  satori  denilen  aydınlanma  yaşan­
tısını  gerçekleştirmektir.  Dr.  Suzuki  gerek  konuşmala­
rında  gerek  başka  yazılarında  bu  konuda  sözle  anlatı­
labilecek  her  şeyi  açıklamaya  çalıştı.  Bu  açıklamalar­
dan  Batılı  okuyucu  ve  özellikle  ruhbilimciler  için  önem­
li  olanlar  üzerine  biraz  daha  eğilmek  istiyorum.  Satori 
anormal  bir  zihinsel  durum,  değildir.  Gerçeğin  silinip 
yok  edildiği  bir  trans  durumu  da  değildir.  Ne  de  bazı 
dinsel  uygulamalarda  rastlanılan  zihnin  bir  özseverlik
(23) 
D.  T.  Suzuki,  Zen  Buddhism  (New  York,  Doubleday  Anchor 
Book,  1956)  S.  3.
71

---