Erich fromm psikanaliz ve

rar  sağlamamış  da  olsa  düşüncenin  uygulamaya  kona­
bilmesinin,  yani  tekniğe  uygulanmasının  gerektirdiği 
yöntem  için  zorunludur  ve  bu  yöntemin  ayrılmaz  bir 
parçasıdır.  Zen’in  görüşüyse,  hayat  konusundaki  en  son, 
en  yüce  soruya  düşünce  yoluyla  bir  yanıt  bulunamaya­
cağı  ilkesine  dayanır.  «Her  şey  günlük,  düzenli  yala­
ğında  aktıkça  anlığın  (intellect)  kıvrımlarına  kendile­
rini  uydurabilen  «evet»  «hayır»  yanıtları  yeterli  olabilir, 
ama  hayat  konusunda  en  yüce,  en  son  sorular  ortaya 
çıktığı  zaman  anlık  (intellect),  onlara  doyurucu,  kan­
dırıcı  bir  yanıt  bulmaya  yetmiyor  (31).  İşte  bu  neden­
ledir  ki,  satori  yaşantısı  anlıksal  yoldan  bir  kimseden 
ötekine  aktarılamaz.  Bu öyle  bir yaşantıdır  ki  «ne  kadar 
açıklamaya  çalışırsanız  çalışınız,  ortaya  ne  kanıtlar 
koyarsanız  koyunuz,  kendisi  daha  önce  bu  durumu  ya- 
şantılaştırmamış  kimseye  bu  yaşantıyı  anlatabilip  tat- 
tıramazsınız.  Eğer  satori  böyle  bir  yaşantıyı  tatmamış 
kimseye  de  kolaylıkla  anlatılabilecek  bir  şey  olsa  zaten 
böyle  bir  satori,  satori  olmaz.  Çünkü  bir  düşünce  biçi­
mine  dönüştürülebilen  satori,  satori  olmaktan  çıkar, 
böyle  bir  şey  de  Zen  yaşantısı  sayılamaz  (32).  «Hayata 
verilebilecek  en  son  ve  kesin  yanıtın  anlıksal  (intellec- 
tual)  bir  formül  içinde  verilememesi  bir  yana,  aydınlan­
maya  erişebilmek  için,  zihni  gerçek  içgörünün  ortaya 
çıkmasını  önleyen  bir  çok  duygusallıklardan  da  kurtar­
mak  gereklidir.»  Zen,  insanın  zihninin  özgür  ve  bağlan­
tısız  olmasını  istiyor.  Hatta  her  şeyin  bire  dönüştürüle­
bileceği,  her  şeyin  bir  bütünlük  oluşturduğu  gibi  düşün­
celer  bile  zihnin  önünde  duran  bir  sürçme  taşma  ya  da 
onun  özgürlüğünü  boğazlayabilecek  bir  kurt  kapanma 
benzetebileceğimiz  bir  tehlikedir  (33) .  Bundan  çıkan  so­
(31) 
Aynı yapıt,  S. 67.
(32) 
Aynı yapıt,  S. 92.
(33) 
Aynı yapıt,  S. 41.
78

---

nuç  Batılı  ruhbilimcilerin  o  kadar  üzerinde  durdukları, 
başkalarının  duygularını  paylaşma  ya  da  duygu  sezgisi 
(empathy) denilen  olayın  Zen  için  geçerli  olmadığıdır. 
«Paylaşma  ya  da  duygunun  sezilmesi»  dediğimiz  şey, 
asıl  yaşantının  akıl  yoluyla  yorumlanmasıdır,  yoksa  ya­
şantı  söz  konusu  olunca,  yaşantının  yapısı,  bölünmenin 
hiç  bir  türlüsüne  elverişli  değildir.  Gerçek  şu  :  Anlık 
(intellect)  işe  karışıyor,  yaşantının  üzerinde  kolaylıkla 
işlem  yapabilmek  için  onu  parçalayıp  bölmeye  girişiyor, 
anlığın  yaptığı  işlemse  iyiyi  kötüden,  doğruyu  eğriden 
ayırma,  karşıtları  ortaya  çıkarma  gibi  şeyler...  O  za­
man  başlangıçta  var  olan  gerçekle  kendini  özdeşleştir­
me  duygusu  kayboluyor,  ondan  sonra  anlık  (intellect) 
kendine  özgü,  gerçeği  parçalara  bölme  işlemine  girişi­
yor.  Duygunun  paylaşılması  ya  da  duygu  sezgisi  (em­
pathy)  böylece  anlığın  işe  karışmasının  ortaya  çıkart­
tığı  bir  durum...  Kendileri  bu  durumları  yaşantılaştı- 
ramamış  filozoflar  ister  istemez  paylaşma  yolunu  seç­
me  eğiliminde  oluyorlar  (34) .»
Yalnız,  bir  tek  anlığın  (intellect)  işe  karışması  de­
ğil,  ‘her  tür  kesin,  katı  uyulması  zorunlu  kurallar  ko­
yan  düşünceler  ya  da  önemli  kişiler  yaşantının  ken­
diliğinden,  oluşumunu,  içtenliğini  engelliyor;  bu  neden­
le  Zen  «kutsal  sutralara  ve  onların  bilge,  bilgin  kişi­
lerce  yapılmış  olan  yorumlarına,  sırf  kutsal  oldukları 
için  ya  da  yorumu  yapan  kimselerin  kişiliklerinden  ötü­
rü  özel  bir  önem  vermez.  Kişisel  yaşantı  Kutsal  Kitap­
lardan  da,  uluların,  büyüklerin  sözlerinden  de,  vahiyle­
rinden  de  öne  geçer...  (35).  Zen’de  ne  T a n n ’nm   varlığı
(34)  D.  T.  Suzuki,  Mysticism,  Christian  and  Buddhist,  World 
Perspective  series,  R.  N.  Anshen  yayını  (Harper,  New  York,  1957) 
S.  105.
(35)  D.  T.  Suzuki,  Introduction  to  Zen  Buddhism,  S.  34.
79

---

yadsınır  ne  de  üstüne  basılarak  onaylanır.  «Zen  hatta 
Tanrı’dan  bile  tam  olarak  özgür  olmak  istiyor  (“ ).» 
«Aynı  özgürlüğü  hatta  Buda’ya  karşı  da  sürdürmek  is­
tiyor;  bu  nedenle  şöyle  bir  Zen  deyişi  var.  «Buda’nm 
adı  ağzınızdan  çıkarsa  ağzınızı  güzelce  yıkayın.»
Zen’in  anlıksa!  içgörüyle  ilgili  bu  tutumuna  uy­
gun  olarak,  eğitim  konusundaki  yöntemi  de  Batı’da 
olduğu  gibi,  giderek  öğrenciyi  .mantıklı  düşüncenin  da­
ha  üst  düzeylerine  çıkarmaya  çalışmak  değildir.  Onun 
yöntemi  insanı  bir  ikilem  içine  koymaktır.  Bu  ikilemi 
mantık  yoluyla  çözmek  olanaksızdır.  Ancak  bu  ikileme 
daha  üst  düzende  çalışan  bir  zihinle  bir  çözüm  buluna­
bilir  (3T).»  Bu  nedenle  de  öğretmen  Batılı  anlamda  bir 
öğretmen  değildir.  Öğretmen,  kendi  zihni  üstünde  ege­
menlik  kurmuş  olan  bir  ustadır,  onun  için  de  öğrenciye 
tek  aktarılabilecek  şeyi  aktarır;  kendi  varlığının  bilin­
cini.  Usta  ne  yaparsa  yapsın  öğrencinin  o  şeyi  yakala­
masını  sağlayamaz,  ta  ki  öğrenci  onu  yakalamaya  tam 
olarak  kendini  hazırlamış  olsun...  En  son  kesin  gerçeği 
insan  ancak  kendi  kendine  yakalayabilir  (38).»
Batılı  okuyucu,  otorite  deyince  ya  mantıklı  bir  te­
mele  oturtulamayacak  kesin,  katı  kuralların  buyruğu­
na  uymaya  zorlanarak  özgürlüğün  kısıtlanması  ve  öz­
gürlüğün  içeriğinin  sömürülmesi  ya  da  hiç  bir  sınır  ta­
nımadan,  dilediğini  yapmak  anlamındaki  başıbozukluk 
durumlarından  birini  seçmeye  alışık  olduğundan  Zen 
ustasının  öğrencisine  karşı  izlediği  tutumu  anlamakta 
güçlük  çekebilir.  Zen’in  temsil  ettiği  başka  tür  bir  oto­
ritedir;  akla  uygun,  «akılcı  bir  otoritedir».  Usta  öğren­
(36)  Aynı  yapıt,  S.  97.
(37)  Aynı  yapıt,  S.  40.
(38)  D.  T.  Suzuki,  Zen  Buddhism,  S.  96.
80

---