Ə.Ş. Abdinov, R. F. Mehdiyev, T. X. HÜseynov
Yüklə 0,99 Mb. Pdf görüntüsü
|
150 VI FƏSİL AZƏRBAYCANDA FİZİKİ ELEKTRONİKA
Azərbaycan Respublikasında fizika sahəsində funda‐ mental tədqiqatların başlanması hələ 1920‐ci illərə təsadüf etsə də, fiziki elektronika sahəsində elmi araşdırmalar yalnız 50‐ci illərin əvvəllərindən başlanmışdır və akademik H.B.Abdullayevlə prof. Q.I.Əfəndiyevin adı ilə bağlıdır. Belə ki, 1948‐ci ildə «Elektron yarımkeçiricilərində anod polya‐
» mövzusunda namizədlik, 1957‐ci ildə isə keçmiş SSRİ EA‐nın Leninqrad (hal‐hazırda Sankt‐Peterburq) Fizika‐Texnika İnstitutunda böyük praktiki əhəmiyyət kəsb edən selen yarımkeçiricisi və onun əsasında hazırlanmış düzləndiricilərin tədqiqinə dair doktorluq dissertasiyası müdafiə etmiş H.B.Abdul‐ layev burada yarımkeçiricilərin elektronikası sahəsində ilk tədqiqatlar aparmağa başlamışdır. Həmin dövrdə yenicə yaranmış Azərbaycan EA‐nın Fizika‐Riyaziyyat İnstitutun‐ da kiçik elmi işçi vəzifəsindən, H.B.Abdullayev, sonralar yaranmış müstəqil fizika institutunun direktoru, Azərbay‐ can EA həqiqi üzvü, prezidenti vəzifəsinə, SSRİ EA müxbir üzvlüyünə qədər səmərəli və şərəfli bir yol keçmişdir. H.B.Abdullayevin rəhbərliyi ilə qısa müddət ərzində Azərbaycanda fiziki elektronika sahəsində çox böyük işlər görülmüş – selen və selen düzləndiriciləri tədqiq edilmiş, selenidlərin xassələri öyrənilmiş, halkogenid (A 3 B
, A 1 B 6 , A 1 C 3 B 6 ) və qeyri‐halkogenid yarımkeçirici birləşmələrin, onların bərk məhlullarının və nazik təbəqələrinin, bu kristal
Həsən Məmmədbağır oğlu Abdullayev (1918‐1993) Dünya şöhrətli tədqiqatçı alim, elm təş‐ kilatçısı, pedaqoq və ictimai xadim, fizika‐ riyaziyyat elmləri doktoru (1954), professor (1957) Azərbaycan EA həqiqi üzvü (1968), SSRİ EA müxbir üzvü (1970). Azərbaycan Dövlət Universitetində SSRİ məkanında ilk «Yarımkeçiricilərin fizikası» kafedrasının yaradıcısı (1956) və onun müdiri (1956‐ 1958), Azərbaycan EA Fizika İnstitutunun direktoru (1957‐1993), Azərbaycan EA Prezidenti (1970‐1983). Azərbaycanda bərk cisim elektronikası və yarımkeçiricilər fizikası elmi məktəbinin təməlini qoymuş, bu məktəbin Beynəlxalq miqyasda tanınan səviyyəyə yüksəlməsinə nail olmuşdur. 20‐ə qədər monoqrafiyanın, mindən çox elmi məqalənin və ixtiranın müəllifi, 100‐dən artıq namizədlik və doktorluq dissertasiyasının elmi rəhbəri olmuşdur.
və nazik təbəqələr əsasında yaradılmış müxtəlif tip p‐n keçidli homo‐ və heterostrukturlar tədqiq olunmuş, yüzdən çox funksional element və qurğular (düzləndirici diodların, günəş fotoelementlərinin, termoelektrik qurğularının, tenzoqeydedicilərinin, çeviricilərin, lüminessensiya işıq mənbələrinin, yaddaş elementlərinin, mikrosoyuducuların) ixtira edilmiş, Azərbaycan Dövlət Universitetində Yarım‐ keçiricilər fizikası kafedrası yaradılmış və Beynəlxalq nüfuza malik bir elmi məktəb formalaşmışdır. Sonrakı illərdə bu istiqamətdə işlər davam etdirilmiş Ozon , Kaspi, Azov, Iskra kimi elm‐istehsalat birlikləri, Foto‐ elektronika və Radiasiya Problemləri İnstitutları kimi elmi‐təd‐ qiqat institutları yaradılmış, həmin müəssisələrdə hərbi və xüsusi təyinatlı yarımkeçirici cihazların yaradılması, tədqi‐ 152 qi və istehsalı ilə bağlı elmi‐tədqiqat işləri aparılmışdır. Bərk cisimlərin elektronikası və bərk cisim elektronikası sahəsində Respublikanın ali təhsil məktəblərində də böyük işlər görülmüşdür. Bakı Dövlət Universitetinin kafedra və elmi‐tədqiqat laboratoriyalarında qızmar elektron effektləri, qismən nizamsız kristallarda elektron prosesləri, optik və elektrik yaddaş elementləri, lüminessent işıq mənbələri, bi‐ stabil və astanalı çeviricilər, optik kontakta gətirməklə yara‐ dılmış heterostrukturlar, nazik yarımkeçirici təbəqələr, qey‐ ri‐xətti optik və fotoelektrik effektlər, kvant elektronikası (iki və üç səviyyəli sistemlərdə lazer şüalanmasının tədqiqi) sahəsində Beynəlxalq miqyasda tanınan fundamental işlər görülmüş, müxtəlif işıq qəbulediciləri, injeksiya işıq mən‐ bələri, çeviricilər ixtira edilmişdir. Azərbaycan Respublikasında fiziki elektronika – alçaq temperaturlu plazma və qaz boşalması elektronikası istiqa‐ mətində də inkişaf etmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, bərk cisimlərin elektronikası və bərk cisim elektronikası sahə‐ sindəki elmi və praktiki nailiyyətlərlə müqayisədə plazma və qaz boşalması sahəsində görülən işlər müəyyən qədər gü‐ zəştə getsə də lakin onun da ölkəmiz, xalqımız eləcə də Bey‐ nəlxalq elm ictimaiyyəti qarşısında xidmətləri danılmazdır. Belə ki, 1955‐ci ildə Moskva Dövlət Universitetinə plazma fizikası sahəsində namizədlik dissertasiyası müdafiə edərək, Azərbaycan Dövlət Universitetində elmi‐pedaqoji işə başla‐ mış Qafar İbrahim oğlu Əfəndiyev fəaliyyətinin ilk günlə‐ rindən Azərbaycan Respublikasında elm və texnikanın, eləcə də sənayenin aparıcı və istiqamətverici sahələrindən biri olan fiziki elektronika üzrə biliklərin gənc nəslə tədrisinə, ali və yüksək ixtisaslı milli kadrların hazırlanmasına ciddi diqqət
Qafar İbrahim oğlu Əfəndiyev (1924‐1997) Görkəmli alim, pedaqoq, elm və təhsil təşkilatçısı. Azərbaycan Dövlət Universitetini (1951) və Moskva Dövlət Universitetinin as‐ piranturasını (1954) bitirmiş, ömrünün sonu‐ nadək Azərbaycan Dövlət Universitetində elmi‐pedaqoji fəaliyyət göstərmişdir. Azər‐ baycanda qaz boşalması və plazma elektroni‐ kası sahəsində ilk elmi tədqiqatları başlamış, bu istiqamətdə layiqli elmi məktəb formalaş‐ dırmışdır. Bakı Dövlət Universitetində Fiziki elektronika kafedrasını yaratmış (1970) və uzun müddət onun müdiri olmuşdur (1970‐1992). Fizika‐riyaziyyat elmləri doktoru (1975), professor (1977), Elmi‐pedaqoji fəaliyyəti dövründə 15 namizədlik dissertasiyasına rəhbərlik etmiş, 1 monoqrafiyanın, 100‐dən çox elmi məqalənin müəllifi olmuşdur.
yetirmiş, bu istiqamətdə bütün vasitələrdən istifadə etmiş və nəticədə, həmin sahədə Respublikada böyük elmi potensial yarada bilmişdir. O, həmin dövrdə nəinki keçmiş Sovetlər İttifaqı məkanında, eləcə də bütün dünyada plazma fizikası və fiziki elektronikanın digər sahələrində böyük nüfuza malik görkəmli alimlərdən prof. V.L.Qranovskiy (SSRI EA, Energetika İnstitutu), A.V.Nedaspasov (SSRİ EA, Yüksək Temperaturlar Fizikası, Atom Enerjisi İnstitutu), E.I.Asınov‐ skiy (SSRİ EA, Yüksək Temperaturlar Fizikası), L.N.Dobret‐ sov (SSRİ EA, Fizika‐Texnika İnstitutu), M.V.Qomoyunova (SSRİ EA, Fizika‐Texnika İnstitutu), M.A.Yelşayeviç (Belaru‐ siya EA, Fizika İnstitutu), S.E.Friş (Leninqrad Dövlət Uni‐ versiteti), Y.M.Kaqan (Leninqrad Dövlət Universiteti), L.A.Sena (SSRI EA, Sabit Cərəyan İnstitutu), S.M.Rıvkin (SSRİ EA, Fizika‐Texnika İnstitutu), M.Davıdoviç (Ukrayna EA, Yüklə 0,99 Mb. Dostları ilə paylaş:
|