EvrimTeorisi indd

Evrim Teorisi, Felsefe ve Tanrı

190

 “Sadece doğanın içinde kalarak bilimsel açıklamalar yap-

mamız gerekir” şeklindeki ilke nedeniyle Evrim Teorisi doğru 

kabul edilmekte ve bu teoriyle olgular birbirine bağlanmakta-

dır; diğer yandan olgular, Evrim Teorisi’nin delili olarak su-

nulmaktadır. Burada gizlenmiş bir totoloji (aynı düşüncenin 

farklı sözcüklerle tekrarı) göze çarpmaktadır. Bunu şöyle gös-

terebilirim:

1.  (A) Evrim Teorisi doğru olduğu için (B) olguları (tür-

leri) ona göre (türleri birbirlerinden evrimleşmiş ola-

rak) değerlendirmeliyiz.

A → B

2.  (B) Türler birbirlerinden evrimleştikleri için (A) Evrim 

Teorisi doğrudur.

B → A

3.  (A) Evrim Teorisi doğru olduğu için (1. madde) (A) Ev-

rim Teorisi (2. madde) doğrudur.

A → A

Kısacası, Evrim Teorisi, bilimselliğin kriterleri olarak ifade 

edilmiş olan deneylenebilme, gözlenebilme, yasalara sahip olma 

ve öngörüde bulunabilme açısından gerekli kriterleri karşıla-

yamamakta; buna karşın ‘sadece ve sadece gözlenen doğanın 

içinde kalmamız gerektiğine’ dair benimsenen ilke temelinde 

en iyi açıklama olarak kabul edilmektedir. 

POPPER VE METAFİZİK BİR ARAŞTIRMA 

PROGRAMI OLARAK EVRİM TEORİSİ

Francis Bacon ve çağdaşlarının birçoğu “Eğer doğayı anla-

mak istiyorsak Aristoteles’in yazılarına değil doğaya başvurma-

lıyız” şeklindeki yaklaşımlarında ısrar ederlerken, çağlarının 

---

Evrim Teorisi'nin Değerlendirilmesi

191

bilimsel tavır alış ve tutumunu özetliyorlardı.

392

 O dönemden 

beri, tek tek olguların gözlenmesinden genel yasalara varmak 

anlamına gelen tümevarım yöntemi bilimlere hâkim olmuş-

tur. Bilimlere hâkim olan bu ilke gündelik hayattaki düşünce 

biçimlerimize de hâkimdir. Bertrand Russell bunu şöyle ifade 

etmektedir: “Eğer tümevarım ilkesi çürükse, güneşin yarın 

doğmasını beklememiz için sebep yok, ekmeğin taştan daha 

besleyici olacağını beklemek için de, çatıdan kendimizi bı-

raktığımızda düşeceğimizi beklemek için de bir sebep yok. 

En iyi arkadaşımız sandığımız şeyin bize yaklaştığını gördü-

ğümüzde, onun bedenine en büyük düşmanımızın ya da tü-

müyle yabancı birinin ruhunun yerleşmediğini kabul etmemiz 

için de bir sebep yok. Bütün davranışlarımız, geçmişte işleyen 

ve bu yüzden gelecekte de işleyecek gözüyle baktığımız bir-

liktelikler temeline dayanır ve bu olasılığın sağlamlığı tüme-

varımsal ilkeye bağlıdır. Bilimin, yasanın egemenliğine inan-

mak ya da her olayın bir nedeni olduğuna inanmak türünden 

genel ilkeleri de tümüyle, günlük yaşantılarımızdaki inançlar 

gibi tümevarımsal ilkeye bağlıdır.” 

393

Bilimde ve günlük yaşantıda böylesine belirleyici olan ve 

otoritesi sorgulanmadan kabul edilen tümevarım ilkesinin gü-

venilirliği hakkında bilim felsefesi alanında çok önemli tartış-

malar yapılmıştır. Özellikle David Hume’un tümevarım ilkesine 

yönelttiği eleştiriler, bu ilkenin üzerindeki felsefi tartışmala-

rın başlangıcı olarak kabul edilir. Hume, tekil gözlemlerin sa-

yılarının ne denli çok olursa olsun, mantıkça genel bir öner-

meye varamayacağını söyler; ‘A’ olayı ile beraber ‘B’ olayını 

gözlersek, bu gözlemimiz binlerce defa da tekrarlansa, man-

tıkça bu olayların hep birbirini takip edeceğini söyleyemeyiz. 

392  Alan Chalmers, Bilim Dedikleri, 3. Baskı, çev: Hüsamettin Arslan, Vadi Yayınla-

rı, Ankara (1997), s. 30.

393  Bertrand Russell, Felsefe Sorunları, 2. Baskı, çev: Vehbi Hacıkadiroğlu, Kabalcı 

Yayınevi, İstanbul (2000), s. 63-64.

---

Evrim Teorisi, Felsefe ve Tanrı

192

Hume’a göre bu birliktelik beklentimiz mantıksal değil, psi-

kolojiktir. Hume’un tümevarıma getirdiği eleştiri, ‘Hume’un 

sorunu’ olarak adlandırılmış ve birçok felsefeciyi meşgul et-

miştir.

394

 Bazı felsefeciler, örneğin Rudolf Carnap, tümeva-

rımla varılan genel önermenin olasılıksal olduğunu, yapılan 

gözlem ve deneylerin çokluğunun tümevarımsal genellemenin 

güvenilirliğini artırdığını söylemiştir.

395

 Ünlü ekonomist John 

Maynard Keynes, bilimde ve gündelik hayatta olasılıksal tü-

mevarımcı bir yaklaşımın kullanıldığını göstermiştir. Ayrıca 

istatistikçi R. A. Fisher, matematikçi Von Mises, fizikçi ve fel-

sefeci Hans Reichenbach da olasılık teorileri üretmişlerdir.

396

Tümevarımı olasılıkçı bir yaklaşımla daha sofistike bir 

tarzda savunan sözü edilen yaklaşımlara karşın Popper, ken-

dini ‘tümevarım-karşıtı’ olarak tarif etti ve çağdaş bilim fel-

sefesinin en çok gündemde olan metotlarından ‘yanlışlama-

cılığı’ (falsification) savundu. Bilimsel ilerlemenin, olguların 

yığılmasıyla ya da açıklanmasıyla değil; ileri sürülen hipotez 

ve teorilerin katı bir biçimde sınanması, eleştirilmesi ve yan-

lışlanmasıyla ilerlediğini söyledi.

397

 Popper, teorinin gözlemi 

öncelediğine vurgu yapar. Neyin gözleneceği bile gözlemci-

nin belirlemesine bağlıdır.

398

 Bu da bizi, boş bir zihinle (ta-

bula rasa

) gözlemin yapılmadığı sonucuna götürür. Popper, 

bunu bilimsel açıdan sorun olarak görmez, bilim insanının 

sezgi ve becerisine vurgu, Popper’ın yaklaşımında özel bir yere 

394  Bryan Magee, Karl Popper’ın Bilim Felsefesi ve Siyaset Kuramı, Çev: Mete Tun-

çay, Remzi Kitabevi, İstanbul (1982), s. 18-19.

395  Rudolf Carnap, On Inductive Logic, (ed: Baruch A Brody ‘Readings in The Phi-

losophy of Science’ içinde), Prentice Hall, New Jersey (1970), s. 451-474.

396  Rudolf Carnap, Statistical and Inductive Probobility, (ed: Baruch A Brody ‘Re-

adings in The Philosophy of Science’ içinde), Prentice Hall, New Jersey (1970), 

s. 443.

397  Karl R. Popper, Daha İyi Bir Dünya Arayışı, çev: İlknur Aka, Yapı Kredi Yayınla-

rı, İstanbul (2001), s. 106-107.

398  Karl R. Popper, Bilimsel Araştırmanın Mantığı, çev: İlknur Ata ve İbrahim Tu-

ran, Kazım Taşkent Klasik Yapıtlar Dizisi, İstanbul (1998), s. 130-134.

---