EvrimTeorisi indd

Evrim Teorisi, Felsefe ve Tanrı

156

Evrim Teorisi’nin bu sosyal boyutunu, felsefi ve bilimsel arka 

planı ile beraber belirlemeye çalışacağım. 

Bir bilginin sosyolojik ortamın etkisiyle oluştuğunu söyle-

yerek, o bilginin mutlak şekilde objektif olmadığını (evrensel 

bir bilgi olmadığını, sadece dönemindeki koşulların bilime bir 

yansıtılması olduğunu) söylemiyorum. Bilgi sosyolojisine da-

yanan bu yaklaşım, mevcut bilimsel bilgi ve teorinin neden ve 

hangi ortamda oluştuğunu söyleyebilir, fakat bu teorinin yan-

lış olduğu anlamına gelmez. Fakat bilgi sosyolojisine dayanan 

böylesi bir yaklaşım, doğru olmayan bir bilimsel bilgi ve teo-

rinin neden oluştuğunu açıklayabilir. Yani yanlış olan bilim-

sel bir bilgi ve teorinin, neden kabul edilip ortaya konduğunu 

belirlememizi sağlayabilir. Bazen aynı paradigma içinde or-

taya konan bir teori doğru, diğeri ise yanlış olabilir. En zor 

olan ise bir teorideki yanlış unsurların doğru unsurlara karış-

mış olduğu durumdur. Böyle bir durum analitik bir incele-

meyle doğru ile yanlışı ayırt etmeyi gerektirebilir ki; bu ger-

çekten de çetin bir uğraştır. 

Evrim Teorisi’nin belli bir sosyal ortamın yansıması oldu-

ğunu, bu teorinin yanlış bir teori olduğu ve sadece belli bir 

paradigmanın ürünü olduğu için kabul edildiğini göstermek 

için vurgulayanlar olmuştur.

351

 Diğer yandan, Evrim Teorisi’nin 

doğruluğunu kabul eden ünlü düşünürlerden birçoğu da bu ol-

guyu kabul etmekle beraber, bu olgu, Evrim Teorisi’nin doğru-

luğunu kabul etmeleri için bir engel teşkil etmemiştir.

352

 Daha 

önceden görüldüğü gibi hem Darwin’in hem de Wallace’ın her 

ikisi de Malthus’tan (iktisada yönelik bir teoriden) etkilenmiş-

lerdir. Friedrich Nietzsche (1844-1900) Darwin’in ‘yaşam mü-

cadelesi’ görüşünü eleştirirken, Darwin’in doğa ile Malthus’u 

birbirine karıştırdığına vurgu yapar.

353

 Engels ise, Darwin’in 

351  Philip E. Johnson, Darwin on Trial, s. 113-146.

352  John Maynard Smith, Evrim Kuramı, s. 70.

353  Friedrich Nietzsche, Putların Alacakaranlığı, çev: Hüseyin Kaytan, Akyüz Kita-

bevi, İstanbul (1991), s. 57-58.

---

Evrim Teorisi'nin Ortaya Konması

157

teorisinin, Hobbes’un “İnsan insanın kurdudur” mantığının, 

Malthus’un nüfus teorisinin ve burjuvazinin ekonomideki re-

kabet yaklaşımının doğaya aktarımı olduğunu söyler ve ardın-

dan kapitalistlerin önce doğaya aktarılan bu görüşleri, sonra 

kendilerini meşrulaştırmak için tekrar topluma aktarmalarını 

eleştirir.

354

 

Jeremy Rifkin, iktisadın en önemli düşünürlerinden Adam 

Smith’in (1723-1790) 1776’da yazdığı ünlü kitabı ‘Milletlerin 

Zenginliği

’ (The Wealth of Nations) ile Darwin’in yazdıkları-

nın arasındaki önemli benzerliklere dikkat çeker ve evrimci 

gelişim düşüncesini, Smith’in ‘işin bölümlere ayrılması’ teo-

risinin motive ettiğini söyler. Darwin, Smith’in işbölümünün 

faydaları ve verimliliği artırması ile ilgili görüşlerini biyolog 

Milne-Edwards’dan aldı.

355

Görüldüğü gibi Darwin’in teorisini oluşturmasındaki pa-

radigmanın en etkili unsurlarından bir kısmı, konuyu iyi bil-

meyenlerin hiç ummayacakları bir alan olan iktisat teorileri 

olmuştur. Bu teoriler, Darwin’in yaşadığı İngiltere’de 19. yüz-

yılın sosyo-ekonomik şartları ile yakından ilgili oldukları için, 

sırf soyut teoriler düzeyinde düşünülmemelidirler. Avrupa’nın 

nüfusu 1750 yılında 140 milyon olmasına karşın, bir asır sonra 

266 milyona çıkmıştı. 1750 yılının İngiltere’sinde doğan her üç 

çocuktan ikisi beşinci yaş günlerini görememiştir.

356

 Malthus’un 

teorisi böyle bir ortamda oluştu ve etkili oldu; onun etkisiyle 

ise Darwin’in ‘yaşam mücadelesi’ ve ‘doğal seleksiyon’ kav-

ramlarının zihni yapısı vücut buldu. Yarışmacı kapitalizmin 

oluştuğu yer ve yıllarda bulunmuş olması da Darwin’i etkile-

miş olmalıdır, çünkü o dönemde kimi şirketler tekniklerini ge-

liştiriyor, büyüyorlar ve etkilerini artırıyorlardı, kimi şirketler 

354  Karl Marx-Friedrich Engels, Selected Correspondance, çev: I. Lasker, Internatio-

nal Publishers, London, s. 302; Aktaran: Jeremy Rifkin, Darwin’in Çöküşü, s. 75.

355  Jeremy Rifkin, Darwin’in Çöküşü, çev: Ali Köse, Ufuk Kitapları, İstanbul (2001), 

s. 47-50.

356  Charles Urbanowicz, Charles Darwin, s. 21.

---

Evrim Teorisi, Felsefe ve Tanrı

158

batıyor, eski meslekler ise ölüp gidiyorlardı. Bu tabloyu sap-

tayan ünlü evrimci biyolog John Maynard Smith, Darwin’in 

daha durgun olan bir feodal toplum içinde yaşamış olması ha-

linde, doğada var olmak için ‘yarışma’ ve ‘savaşım’ gibi kav-

ramların aklına gelmeyebileceğini söylemektedir.

357

Robert Young, Darwin’in doğada da İngiliz fabrika siste-

mine benzer bir işbölümünün geçerli olduğunu keşfettikten 

sonra, doğru yolda olduğuna daha çok kanaat getirdiğini be-

lirtir. Bu yüzden dönemin kapitalist işverenlerinden birçoğu, 

Darwin’in teorisini coşkuyla karşılamışlardır. Çünkü o dönem, 

işçilerin rahatsızlıklarının olduğu, çalışma reformu için baskı 

yapıldığı, işçi-işveren ilişkisinde gerilimin en üst düzeyde ol-

duğu bir dönemdi. Burjuvazi, işbölümü sürecini makineleşti-

ren bu yeni fabrika sistemini onaylayacak sağlam bir gerekçeye 

muhtaçtı. Benzer bir sürecin doğada da var olduğunu söyleyen 

Darwin, kapitalistlere, yönettikleri ve yararlandıkları bu eko-

nomik hiyerarşiye karşı işçi sınıfından gelen tehdidi savuştur-

maları için en sağlam gerekçeyi sunuyordu.

358

 Adam Smith’in 

iktisat teorisinde ‘verimlilik için ayrışma’ kavramını Darwin 

kullanmıştı ve bu yaklaşım, o dönemin İngiliz sömürge em-

peryalizminin işine yaradı.

Darwin’in ‘Türlerin Kökeni’ kitabını yazdığı yıllarda (1859), 

İngiliz İmparatorluğu’nun üzerinde güneşin hiç batmadığı 

söyleniyordu, İngiltere dünyadaki oluşumların en önemli ak-

törüydü. Evrim Teorisi’ni meşrulaştırmak için sömürü düze-

ninden doğaya (sosyo-politik ve iktisadi düzenden doğaya) 

analojiler (benzetmeler) kurulurken, sömürü düzenini meş-

rulaştırmak için tam tersi yönde, doğadan sömürü düzenine 

analojiler kuruldu. Bu süreçler bilinçsiz olarak gelişmişse de 

teorinin kabulünde rol oynadı.

359

 Adam Smith’e göre bireyler 

357  John Maynard Smith, Evrim Kuramı, s. 70.

358  Jeremy Rifkin, Darwin’in Çöküşü, s. 51.

359  Jeremy Rifkin, Darwin’in Çöküşü, s. 52-53.

---