vii
İxtisarların siyahısı
MTTYM
Müasir Təhsilə və Tədrisə Yardım Mərkəzi
MDB
Müstəqil Dövlətlər
Birliyi
NK
Nazirlər Kabineti
UHK
Uşaq Hüquqları Konvensiyası
ƏŞHK
Əlil Şəxslərin Haqları Konvensiyası
ƏU
Əlilliyi olan uşaqlar
HÜT
Hamı üçün Təhsil
HQM
Hədəf qrupunda müzakirələr
AH
Azərbaycan Hökuməti
BTK
Beynəlxalq Tibb Korpusu
MİM
Minilliyin İnkişaf Məqsədləri
TN
Təhsil Nazirliyi
SN
Səhiyyə Nazirliyi
ƏƏSMN
Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi
MM
Milli Məclis
TPPK
Tibbi-pedaqoji-psixoloji komissiya
TSEK
Tibbi-sosial ekspert komissiyaları
NMR
Naxçıvan Muxtar Respublikası
İTMSP
İnkluziv Təhsil Üzrə Milli Sınaq Proqramı
QHT
Qeyri-Hökumət Təşkilatı
İQ
İşçi Qrupu
ABY
Azərbaycana Birgə Yardım
UNICEF
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Uşaq Fondu
ÜST
Ümum-dünya Səhiyyə Təşkilatı
vii
Cədvəllərin siyahısı
1-ci cədvəl. Nümunələrin seçilməsi………………………………………………………………...5
2-ci cədvəl. Məktəbə getdikdən sonra ƏU-da müşahidə olunan mütərəqqi dəyişikliklər…………22
3-cü cədvəl. Mürəkkəb cədvəl: ailə gəliri və TPPK haqqında məlumat.......………………………27
4-cü cədvəl. Mürəkkəb cədvəl: təhsil pilləsi və TPPK haqqında məlumat………………………...28
vii
Qrafiklərin siyahısı
1-ci. Əlilliyi olan uşaqlara təhsil xidmətlərinin göstərilməsi…………………………………7
2-ci. Məktəb direktorları, ƏU və inkluziv təhsillə məşğul olan müəllimlər…....................... 9
3-cü. Valideynlərin məktəb infrastrukturundan razılığının dərəcəsi ……………………….. 15
4-cü. ƏU-ın heç bir təhsil almamalarının səbəbləri ………………………………………... 16
5-ci. Təhsil fəaliyyətindən razılıq............…………………………………………………....18
6-cı. Valideynlərin təhsili………………………………………………………………….....19
7-ci. Ailələrin aylıq gəliri....... …………………………………………………………….....19
8-ci. ƏU-ın valideynlərinə köməklik………………………………………………………...20
9-cu. ƏU-ın gələcək həyatlarında təhsilin rolu........…………………………………………21
10-cu. ƏU-ın məktəb təəssüratları.....………………………………………………………..24
11-ci. Müəllimlərin xüsusi xidmətlər haqqında bilikləri…………………………………….25
vii
Xülasə
Ümumi məlumat
Azərbaycanda Deinstitutlaşma (dövlət uşaq müəssisələrdən uşaqların ailələrinə verilməsi) prosesi
çərçivəsində beynəlxalq təşkilatlar, QHT-lər və donorlar hazırda diqqətdən kənarda qalan və təcrid
olunan təbəqələr, məlumatın və fikirlərin yayılması, inkluziv təhsil şəbəkəsinin qurulması və onun
inkişafına köməklik, təhsil almaq imkanlarının artırılması və s. kimi məsələləri ön plana çəkmək
məqsədilə strategiyanın müəyyən edilməsi və sistemin idarəolunması üzrə milli müəssisələr
yaratmağa səy göstərmişdirlər. İnkluziv təhsil diqqətdən kənarda qalmaq və təcrid olunmaq
təhlükəsi yaşayan şəxslərə xüsusi diqqət yetirmək şərtilə bütün uşaqların, gənclərin və böyüklərin
təlim ehtiyaclarını ödəmək üçün nəzərdə tutulan mütərəqqi yanaşmadır. Uşaq hüquqları komissiyası
özünün yekun müşahidələrində Azərbaycana aşağıdakı tövsiyələri etmişdir: 1) BMT-nin Baş
Assambleyasının 23 dekabr 1993-cü ildə qəbul etdiyi, əlil şəxslər üçün bərabər imkanların
yaradılmasının standart qaydalarının həyata keçirilməsini təmin etsin; 2) əlilliyi olan uşaqların öz
təhsil almaq hüquqlarının həyata keçirmələrini təmin etsin və onların ümumi təhsil sisteminə daxil
olmalarına kömək etsin. UNICEF-in Azərbaycan Nümayəndəliyi təlim fəaliyyətində çətinlik çəkən
və geridə qalan əlil şagirdlərə təhsil xidmətlərinin göstərilməsinə həsr olunan bu tədqiqatı
dəstəkləyir və bu yolla həmin şagirdlər onların təhsil aldıqları müəssisələr (xüsusi məktəblər, xüsusi
siniflər və ya adi siniflər) və onların təhsilinin səviyyəsi haqqında ətraflı məlumat əldə etmək
istəyir. Bu tədqiqat Müasir Təhsilə və Tədrisə Yardım Mərkəzi (MTTYM) tərəfindən, Azərbaycan
Respublikasının Təhsil Nazirliyi və UNICEF ilə sıx əməkdaşlıq şəraitində həyata keçirilmişdir.
Məqsəd/Vəzifə
Bu tədqiqatı həyata keçirməkdə məqsəd Uşaq hüquqları konvensiyası (UHK) baxımından
Azərbaycanda ƏU-a təhsil xidmətlərinin göstərilməsini tədqiq etməkdir. Bu tədqiqatın məqsədləri
bunlardır:
1)
UHK, qanunvericilik, strategiyalar, vəsaitlər və üsullar baxımından Azərbaycanda ƏU-a
təhsil xidmətlərinin göstərilməsinin vəziyyətini qiymətləndirmək, bu zaman çıxarılan
nəticələrin yeni strategiyanın tərtib edilməsinə göstərdiyi əsas təsirlərə xüsusi diqqət
yetirmək;
2)
Bütün uşaqlara əsas təhsilin verilməsinə mane olan iqtisadiyyat və maliyyə məsələlərini
təhlil etmək;
3)
İnkluziv təhsil sahəsində tətbiq edilən nümunəvi üsulları müəyyən etmək və qeydə almaq,
özünü doğrultmuş səmərəli üsulları və strategiyaları, narahatlıq doğuran məsələləri və ƏU-
ın ümumi təhsil müəssisələrinə uğurlu şəkildə cəlb edilməsinə mane olan amilləri
işıqlandırmaq;
4)
Strateji islahatları həyata keçirmək, lazımi vəsaitin ayrılmasını təmin etmək və inkluziv
təhsilə kömək edən proqramların tərtib edilməsinə şərait yaratmaq məqsədilə Azərbaycanda
hökumətin və digər tərəfdaşların imkanlarının möhkəmləndirilməsinə dair tövsiyələr
vermək.
Metodologiya
Bu tədqiqatın əsas hədəf qrupu 6-10 yaşında olan, əlilliyi olan uşaqlar idi. Onlar haqqında məlumat
valideynlərdən, müəllimlərdən, məktəb direktorlarından, strategiyanı müəyyən edən şəxslərdən,
nazirliyin əməkdaşlarından və digər əsas maraqlı tərəflərdən, məsələn qeyri-hökumət
təşkilatlarından (QHT) toplanırdı. Bu tədqiqat keyfiyyət,və kəmiyyət baxımından həyata keçirildi.
Məlumat toplamaq üçün aşağıda göstərilən üsullardan istifadə edildi:
1)
Əlilliyi olan uşaqların valideynləri və müəllimləri arasında sorğunun
keçirilməsi;
2)
Məktəb direktorları, rayon təhsil şöbələrinin müdirləri və hökumət nümayəndələri ilə
aparılan ətraflı müsahibələr;
3)
Tipik uşaqların valideynlərindən, müəllimlərdən və QHT nümayəndələrindən ibarət olan
hədəf qrupunda aparılan və müəyyən mövzuya həsr
olunan müzakirələr;