Falsafaning rivojlanish bosqichlari (uyg'onish davri falsafasi)16-17 asrlar

U 100 ga yaqin kitob, 500 ta da’vat va 200 ga yaqin nomalar yozadi. Uning o’sha davrdagi eng mashhur asarlaridan biri «Sig’inish» 401 yilda yozilgan. Bu asarda u o’zining xristianlikgacha bo’lgan hayotini yozadi. Muqaddas kitob «Bibliya» oyatlari ramziy — timsoliy bayon qilinadi. U mushriklik falsafasini qoralaydi. Uningcha, bu falsafa insonni xristian dinichalik xech mahal haqiqatga olib kelmaydi. Avkustin baxs shaklida boshqa (dialok) falsafiy asarlar yozgan. «Sxolastika»- so’zi yunoncha «shkola»dan («shola») olingan bo’lib, «o’qish joyi», maktab» ma’nolarini anglatadi. Buyuk Karl saroyida o’qituvchilik qilganlarni, yoki umuman saroy maktabidagi o’qituvchilarni sxolastlar deb ataganlar. Shuningdek, dinni o’rganishda falsafani tatbiq qilgan O’rta asr olimlarini ham sxolastlar deb ataganlar. Sxolastikani ma’lum darajada ilohiyotni aqlga moslashtirish, dinni tafakkur yordamida quvvatlashga bo’lgan intilish deb ham baholash mumkin. O’sha davrda ilohiyotni muqaddas kitoblar aqidalari asosida emas, balki falsafiy nuqtai nazardan tadqiq qilish toqozo qilinardi. Sxolastlarning maqsadi e’tiqod aqlga muvofiqmi degan savolga javob berish bo’lgan.

Realizm. Uning yirik vakillaridan biri Ankelm Ketterberiyskiy (1038-1109) dir. U Shimoliy Italiyada tuqilgan, 1093 yilda Ketterberiysk shahrining arxiyepiskopi etib tayinlanadi. Ankelm o’zining ikki asari bilan mashhur.
Birinchisi «Monopoliya» — xudoning borligini sabab oqibat munosabatlari tizimida isbot qilish. Bu isbot — kosmologik isbotning shakli sifatida shunday talqin qilinadi: inson hayotda ko’p ne’matlardan foydalanadi. Bu ne’matlar esa eng oliy ilohiy ne’matlarning aksidir. Ular orqali hamma narsalar mavjuddir. Uzluksiz tanazzulni tasavvur qilib bo’lmagani sababli, hamma narsaning bir sababchisi bo’lishi kerakki, biz uni xudo deb ataymiz.

O‘rta asrlar yevropasida falsafiy tafakkurning rivojlanish xususiyatlari. XVI asrgacha G‘arb va Sharq falsafiy tafakkuri har biri o‘z yo‘lida rivojlangan: arab musulmon Sharqida va Ispaniyaning arablar istilo qilgan qismida falsafaga dinning ta'siri yevropa va Sharqiy Osiyodagidan kamroq bo‘lgan. Bu davrda arab musulmon fani rivojlanishda yevropa fanidan ancha ildamlab ketgan.

Adabiyotlar ro’yhati

• O‘zbekiston jamiyatini demokratlashtirish va yangilash, mamlakatni modernizatsiya va isloh qilish yo‘lida. -T.: Akademiya, 2005.
• Saifnazarov I. va boshq. Xalqimiz hamjihatligi terrorizmga qarshi kafolatdir. -T.: Yangi asr avlodi, 2004.
• Ergashev I. Siyosat falsafasi. -T.: Akademiya, 2004.
• Ochildiyev A. Milliy g‘oya va millatlararo munosabatlar. -T.: O‘zbekiston, 2004.
• Yo‘ldoshev S. Jahon falsafasi. T., 2004.