Fəlsəfə nədir? Fəlsəfə dünyagörüşü kimi. Fəlsəfənin predmeti. Fəlsəfi biliyin strukturu

Aksiomatik metod. Nəzəri tədqiqatın səciyyəvi elmi metodlarından biri də ali nəzəriyyələrin qurulmasında geniş tətbiq olunan aksiomatik metoddur. İlk dəfə bu metod Evkilid tərəfindən, yaratmış olduğu həndəsənin nəzəri əsaslandırılması zamanı tətbiq edilmişdir. Bu metodun mahiyyətini aşağıdakı kimi təsvir etmək olar.
Nəzəri biliyin aksiomatik quruluşu zamanı ilk növbədə isbatı tələb olunmayan çıxış müddəalarının toplusu verilir. Bu çıxış müddəaları aksiomlar, və yaxud postulatlar adlandırırlar. Sonra isə bu aksiomlardan müəyyən qaydalarla çıxarılmış müddəalar sistemi qurulur. Çıxış aksiomları və onların əsasında əldə edilmiş müddəaların məcmusu aksiomatik qurulmuş nəzəriyyəni əmələ gətirir.
Məlum olduğu kimi, aksiomlar sübuta ehtiyacı olmayan müddəalardır. Məntiqi çıxarışlar aksiomların həqiqiliyini onlardan çıxarılmış müddəalara şamil etməyə imkan verir. Nəticə çıxarılışının tam və dəqiq qeyd olunmuş qaydaları aksiomatik sistemlərin genişləndirilməsi zamanı mühakimə prosesini nizamlamağa, bu mühakimələri daha ciddi və korrekt etməyə imkan verir.
Hipotetik-deduktiv metod. Təkmilləşdirilmiş nəzəri bilik elmi faktların induktiv ümumiləşdirilməsi hesabına “aşağıdan” qurulmur. Əksinə, empirik məlumatlara münasibətdə sanki “yuxarıdan” genişləndirilir. Oxşar biliklər sisteminin qurulma metodunun mahiyyəti belədir ki, ilk öncə hipotetik konstruksiya yaradılır və bu deduktiv genişləndirilərək bütöv hipotezlər sistemini əmələ gətirir. Sonra isə qurulmuş sistem təcrübi yoxlamaya məruz qalır. Yoxlamanın gedişində sistem dəqiqləşdirilir və konkretləşdirilir. Nəzəriyyənin hipotetik-deduktiv genişləndirilməsinin mahiyyəti də budur.
Hipotezlərin deduktiv sistemi iyerarxik quruluşa malikdir. Onda ilk növbədə yuxarı yarus hipotezi (yaxud hipotezlər) olur, sonra isə ilkin hipotezlərin nəticəsi olan aşağı yarus hipotezlər gəlir.