Fesil indd
Yüklə 5,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 7.4 Ətraf mühitin davamlılığının ölçülməsi
201 Əraf mühitə dəyən ziyanın iqtisadi dəyərinin qiymətləndirilməsinin digər yolu sağlamlığa dəyən təsiri ölçməkdən ibarətdir. Məsələn, çirklənmə səbəbindən yaranan xəstəliklər işgünlərinin azalması ilə nəticələnə bilər. Dəyən təsirin miq- darı itirilən iş günlərinin (və uyğun olaraq məhsuldarlığın) dəyəri və xəstəxana/ səhiyyə xərcləri kimi indikatorlar vasitəsilə ölçülə bilər. Enerji sektorunda yenilənən enerji mənbələrinin inkişaf etdirilməsi səbəblərindən biri təbii yanacaqdan istifadənin yaratdığı xarici təsirlərdən (çirklənmə səbəbindən sağlamlığa və ətraf mühitə dəyən zərər) qaynaqlanır. Aparılan təhlillər göstərmişdir ki, xarici təsirlər nəticəsində yarana xərclər və karbon kvotalarının satışı və neft idxalının azalması nəticəsində yaranan valyuta
202 qənaəti kimi əldə edilən faydalar nəzərə alınarsa, yenilənən enerji mənbələrindən istifadə daha çox cəlbedici seçim ola bilər. Qlobal səviyyədə, ən azı iqlim dəyişməsi baxımında, ehtiyatların dəyərləndirilməsinin ən önəmli nümunələrindən biri Kyoto Protokolu əsasında karbon kvotalarının satış bazarının yaradılması olmuşdur. Bu mexanizm əsasında inkişaf etmiş ölkələr üzərlərinə götürdükləri atmosfer tullantılarının miqdarının azaldılması hədəflərinə inkişaf etməkdə olan ölkələrə sərmayelər yatırmaqla və ya meşələrin salınması ilə çatırlar. Bu qlobal bazarda meşələrin karbon udması xidmətinə xüsusi iqtisadi dəyər təltif edilir və daha az tullantı səviyyəsinə çat- mağa çalışan inkişaf etmiş ölkələr və yeni meşələr salmaqla karbon udulması- nı təmin etmək iqtidarında olan inkişaf etməkdə olan ölkələr arasında “kredit” şəklində alinib-satılır. Ehtiyatların qiymətləndirilməsi üçün hansı qərarlar və hərəkətlər tətbiq edilməlidir?
meşələrin kəsilməsi, balqçlq və dağ-mədən sənayesi kimi hasilat sənayelərinin inkişafnn üstünlük təşkil etməsini stilmullaşdrrd. Bu, qanunlarn qeyri-effektiv tətbiqi nəticəsində ölkənin sahilyan və məşə zonalarnn deqradasiyas ilə birlikdə təbii ehtiyatlarn genişmiqyasl hasilatna səbəb olmuşdur. Bu ehtiyatlarn ümumi iqtisadi dəyərinin daha dəqiq hesablanmas torpaqdan istifadənin daha davaml inkişafna (yəni təbii parklar, ekoturizm zonalar və ya dəniz qoruqlar üçün daha çox torpaq qalmş olard) və təbii ehtiyatlarn hasilat üçün ayrlan torpaqlarn regenerasiyas və bərpas qaydalarn nəzərdə tutan siyasətlərin qəbuluna səbəb olard. Ehtiyatlarn və onlarn idarəedilməsinin planlaşdrlmas. Yerli hökumət orqanlar meşə resurslarnn idarə edilməsini planlaşdrmaq, ümumi istifadədə olan meşə ərazilərini müəyyən etmək və icma-əsasl meşə layihələri həyata keçirmək səlahiyyətlərinə malikdirlər. Ehtiyatlarn qiymətləndirilməsi prinsiplərinin tətbiqi meşə resurslarndan istifadə sahəsində əsasl və müfəssəl planlarn hazrlanmasnda yerli icra orqanlarna əhəmiyyətli dərəcədə kömək edə bilər.
mühafizə edilən zonalarn fəaliyyətini dəstəkləyən istifadə haqq alnmas və digər idarəçilik strategiyalarnn tətbiqinə gətirib-çxard. Əksinə olaraq, ətraf mühitə dəyən ziyan və xarici təsirlərin (məsələn, balqçlq zonalarnn deqradasiya nəticəsində canl sistemin itirilməsi) iqtisadi dəyərinin müəyyən edilməsi bu təsirlərə məruz qalan maraql tərəflərə ödəniləcək təzminatn məbləğinin müəyyən edilməsi üçün əsas yaradr. Uyğun cərimələrin müəyyən edilməsi. Bir çox hallarda meşələrin qeyri-qanuni şəkildə qrmaqla məşğul olanlar və ya brakonyerlər bu cür qeyri-qanuni fəaliyyəti davam etdirməyi səmərəli hesab edirlər, cünki cərimələrin az məbləği bü cür fəaliyyətdən yayndrmaq üçün kifayət edən stimul deyil. Cərimələrin hasil edilən ehtiyatlarn iqtisadi dəyərinə uyğun gələn səviyyədə müəyyən edilməsi potensial qanunpozucular oxşar fəaliyyətin həata keçirilməsindən çəkindirə bilər.
203 Sağlam ekosistemin təqdim etdiyi müxtəlif xidmətləri və onların yaratdığı dəyəri qoruyub-saxlamaq məqsədi ilə bu xidmətlərin iqtisadi dəyərini müəyyən etməyə imkan verən Ekosistem Xidmətlərinin Haqqı (EXH) kimi tanınan vasitə artan diqqət mərkəzindədir. EXH hüquqi cəhətdən məcburi öhdəlik yaradan müqavilə bağlamağın elə bir könüllü razılığıdır ki, bu müqavilə əsasında bir və ya daha çox alıcı əsas fəaliyyəti əvvəlki ekosistem xidmətlərinin istehsalı və ya aradan qaldırılması olan bir və ya daha çox satıcıya maddi və ya digər stimullar təklif etməklə əsaslı şəkildə müəyyən edilmiş ekosistem xidmətini alır. Ehtiyatların qiymətləndirilməsinin müvəffəqiyyətli tətbiqi bəzi tələblərə cavab verməlidir. Ideal olaraq, qiymətləndirmə əsaslı elmi məlumatlara əsaslanmalıdır. Güclü elmi əsas qiymətləndirmə məqsədi ilə aparılan təhlillərin və onların nəticələri əsasında qəbul edilən siyasətlərin və ehtiyatların idarəedilməsi ilə bağlı qəbul edilən tövsiyyələrin tutarlılığını təmin edir. Bunun- la belə qiymətləndirilmənin aparılması ilkin addımdır – o, inkişaf siyasətləri ilə bağlı qəbul edilən qərarları və dəyişikliklərə bələdçilik edən iqtisadi məlumatı təmin edir. Prosessi başa çatdırmaq üçün bu dəyərlərin müdafiə edilməsini dəstəkləyən, ətraf mühitin qorunub-saxlanmasını tələb edən uyğunluğun və zəruri dəyişiklikləri həyata keçirmək iqtidarında olan təsisat və idarəçiliyin ol- ması vacibdir. 7.4 Ətraf mühitin davamlılığının ölçülməsi BMT-nin 1992-ci ildə keçirilmiş Ətraf mühit və İnkişaf üzrə Konfransından bəri ətraf mühit və davamlı inkişaf geniş miqyasda paylaşan məqsədə çevrildi. Ətraf Mühit və İnkişaf haqqında Rio de Janeiro Bəyannaməsi davamlılığa və ətraf mühitin qorunması prinsipinə hörmət etmək ehtiyacını vurğuladı; Gündəlik 21 meyarların işlənib-hazırlanmasına çağırış oldu. Son illər ərzində ekoloji məsələlərə münasibətdə artan narahatçılıq ətraf mühit haqqında daha müfəssəl və etibarlı məlumatların əldə edilməsi zəruriyyətini yaradır. Bu cür məlumatlar qərar qəbul edilməsi və inkişafın ölçülməsi üçün təkmil zəmin yaratsa belə, he- sabatlılıq, inkişafın məqsəd və meyarları aydın olduğu zaman mümkündür. Uy- ğun şəkildə formalaşdırılmış meyarlar vəziyyətin diaqnozunu genişləndirən və inkişafı və ya çıxılmaz vəziyyəti hamı üçün aşkar edən ölçülər təklif edə bilər. Geniş miqyasda qəbul olunur ki, ekoloji davamlılıq heç də asanlıqla ölcülə və qiymətləndirilə bilməyən və qymətləndirilməsinə münasibətdə vahid ya- naşma mövcud olmayan mürəkkəb və çox- üzlü konsepsiyadır. Ətraf mühit sahəsində qəbul olunan hədəflərə doğru addımlarkən ekoloji inkişafın vəziyyətinin monitorinqi Davaml inkişafn indikatorlar bütün səviyyələrdə qərarlar qəbul etmək üçün tutarl əsasn və ətraf mühit və inkişaf sisteminin özü-özünü tənzimləyən davamllğnn təmin edilməsi məqsədilə işlənib-hazrlanmaldr.
Yüklə 5,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|