Fikhu'l ebsat

 
49 
Yaradılan  şey  məxluqdur,  Uca  Allahın  feli  isə  məxluq  deyildir. 
Allahın  sifətləri  əzəlidir,  məxluq  və  sonradan  var  olmuş  deyildir. 
Allahın  sifətlərinin  məxluq  və  sonradan  var  olduğunu  söyləyən, 
bunda  tərəddüd  və  ya  şübhə  edən  kimsə  Uca  Allahı  inkar  etmiş 
kafirdir.  
Qurani  Kərim  Allahın  kəlamıdır,  mushaflarda  yazılmış, 
qəlblərdə  hifz  edilmiş,  dil  ilə  oxunur  və  Peyğəmbərə  –  sallallahu 
aleyhi və səlləm - nazil olmuşdur. Bizim Qurani Kərimi tələffüzümüz 
məxluqdur  (insanın  felidir),  yazmağımız  və  oxumağımız 
məxluqdur, fəqət Quran məxluq deyildir. Allahın Quranda Musa - 
əleyhissəlam  -  və  digər  Peyğəmbərlər  barəsində  bəhs  etməsi,  Firon 
və İblisdən xəbər verməsi bunların hamısı Allahın kəlamıdır, onlar 
barəsində xəbərlərdir. Allahın kəlamı məxluq deyildir, lakin Musa 
- əleyhissəlam - və  digər  yaradılmışların  kəlamı  məxluqdur.  Quran 
isə  Allahın  kəlamı  olub  Qədim  və  əzəlidir
44
,  onların  kəlamı  isə 
qədim  deyildir.  Musa  -  əleyhissəlam  -  Allahın  kəlamın  eşitmişdir: 
“Və Allah Musa ilə sözlə (vasitəsiz) danışdı”. (ən-Nisa 164). Allah 
Musanı  xəlq  etməmişdən  öncə  də  Kəlam  sifətinə  sahib  idi.  Allah 
məxluqatı  xəlq  etməmişdən  öncə  də  Xaliq  (yaradıcı)  idi.  Allah 
Musaya  - əleyhissəlam  - xitab  etdiyi  zaman  əzəli  sifəti  olan  Kəlam 
sifəti  ilə  danışdı.  Onun  heç  bir  sifəti  məxluqlarının  sifətlərinə 
bənzəməz  (yaratdıqlarının  sifətləri  kimi  deyildir).  Onun  bilməsi 
bizim  bilməyimiz  kimi  deyil.  Qüdrəti  var,  lakin bizim  qüdrətimiz 
kimi deyil. O Görür, lakin görməsi bizim görməyimiz kimi deyil. O 
                                                
44
 Qidəm –  qədim  sözündəndir.  Bəqa  - əbədilikdir.  Sələflər bu ismi  qəbul eməmişlər. Çünki 
Quranda  dəlili  yoxdur.  Allah  barəsində  Xəbər  formasında  gəlmişdir.  Əsməul  Husnədən 
deyildir. Allahın İsimi olan Əvvəl və Əxir vardır ki, bu daha gözədlir. Əzəli - Əbədi - əvvəli 
olmayana  deyilir.  Peyğəmbər  -  sallallahu  aleyhi  və  səlləm  –  buyurdu:  “...Allahım!  Sən 
Əvvəlsən,  Səndən  əvvəl  heç  nə  yoxdur.  Sən  Axırsan,  Səndən  sonra  heç  nə  yoxdur.  Sən 
Zahirsən, Səndən üstə heç nə yoxdur. Sən Batinsən, Səndən iç üzdə heç nə yoxdur! Borcumu 
ödə və məni yoxsulluqdan qurtarıb zənginləşdir!”. İbn Məcə 3831, Tirmizi 3481, İbn Hibban 
966,  əl-Albani  “Səhih”.  Çünki  Qədim  köhnə  olan  bir  şeyə  də  deyilir.  “Nəhayət,  o  tədricən 
dönüb xurma ağacının qurumuş (Urcunul Qadim) budağı kimi əyri olur”. (Yəsin 39) İkincinin 
varlığı zamanına qədər qala bilər, yenisi ortaya çıxan kimi birincisinə qədim deyilir. “Onlar 
bununla doğru yola gəlmədikləri üçün: "Bu, köhnə yalandır!"– deyəcəklər”. (əl-Əhqaf 11). Bu 
söz ən çox kəlam əhli arasında məşhur olan bir kəlimədir. Sələflər bu sözü işləməyiblər.  

---

 
50 
Eşidir,  lakin  eşitməsi  bizim  eşitməyimizə  bənzəməz.  O  Danışır, 
lakin danışması bizim danışığımız kimi deyildir. Biz (qulları dil və 
dodaq)  kimi  üzvlərlə  və  hərflərlə  danışırıq.  Allah  isə  üzvsüz  və 
həriflərsiz danışır. Hərflər məxluqdur, lakin Allahın kəlamı məxluq 
deyildir
45
.  O,  şeydir,  lakin  digər  şeylər  kimi  deyildir.  Allah 
haqqında  şeyin  mənası:  Cism,  Cövher  (özəyi,  əsli),  Araz  (keçici, 
müvəqqəti),  ziddi,  oxşarı  və  bənzəri  olmaqdan  uzaqdır
46
.  Allahın 
Quranda zikr etdiyi kimi Əli, üzü və nəfsi vardır. Allahın Quranda 
zikr  etdiyi  kimi  əl,  üz  və  nəfs  kimi  şeylər  Onun  keyfiyyəti 
bilinməyən  sifətlərindəndir.  Onun  əli  qüdrətdir  və  ya  nemətdir 
deyilməz.  Çünki  bu  zaman  sifəti  inkar  (ləğv)  etmiş  olur.  Bu  da 
Qədəriyyə
47
 və  Mötəzilə  görüşüdür.  Onun  əli  keyfiyyəti 
bilinməyən  sifətlərdən  olduğu  kimi,  qəzəbi  və  rızası  da  Allahın 
keyfiyyəti bilinməyə sifətlərindən iki sifətidir.  
Allah  hər  bir  şeyi  yoxdan  yaratmışdır.  Allah  hər  bir  şeyi  onu 
yaratmamışdan öncə əzəldən bilirdi. O hər bir şeyi təqdir və qəza 
edəndir. Dünya və Axirətdə Allahın diləməsi, Elmi, qəzası, təqdiri 
və Lövhi Məhfuzda yazısı olmadan baş verməz. Lakin Onun Lövhi 
Məhfuzdakı  yazısı  hökm  (əmr)  olaraq  deyil,  vəsif  olaraq 
yazılmışdır.  Qəza,  Qədər  və  diləmək  Onun  necəliyi  (keyfiyyəti) 
bilinməyən əzəli sifətlərindəndir. Allah, yox olan bir şeyi yox ikən 
də  bilir, onu  yaratdığı  zaman  necə olacağını  da bilir.  Var olan  bir 
şeyi  var  ikən  də  bilir,  onun  yoxluğunun  necə  olacağını  da  bilir. 
Allah  ayaqda  duranın  ayaqda  durmaq  halını,  oturduğu  zaman 
                                                
45
 Bu  söz  Qurana  məxluqdur  deyənlərin  dinə  əlavə  etdikləri  çirkin  bidətlərdəndir.  İmamın 
sözlərindən  deyildir.  Çünki  İmamın  zamanında  hələ  bu  bidət  Quran  məxluqadur  bidəti 
ortaya çıxmamışdır. Qurani Kərimin mənası yaradılmş deyildir, lakin hərfləri yaradılmışdır. 
Sələfləin  etiqdıdır  ki:  Quran  –  hərfləri,  mənası,  sözlərilə  Allahın  kəlamıdır.  Allah  söz  və 
hərflərlə buyurmuşdur.  
46
 Kəlam əhlinin gətirdiyi nə Qurandan, nə Sünnədən heç bir məna kəsb etməyən sözlərdi.  
47
 Qədərilər  kimlərdir?  –  Qədərilər  insanın  öz  əməllərinin  yaradıcısı  olmasına  və  Allahın 
istəyi olmadan öz əməllərini etməsini etiqad edən bir təriqətdir. Onlar deyirlər ki, Allah bilir, 
qeyd edir,  istəyir  və  yaradır əməlləri onlar baş  verəndən  sonra. Bu  təriqətin başçısı Məbəd 
İbn Cuhənidir. Xəlifə Abdul Məlikin əmri ilə H. 80-ci ildə çarmıxa çəkilmişdir. Onun tələbəsi 
Ceylan  İbn  Dəməşqi  də  Xəlifə  Hişamın  əmri  ilə  əl  və  ayaqları  kəsiləndən  sonra  çarmıxa 
çəkilmişdir. Bütün bu etiqadları Xiristianlıqdan alınmışdır. Çünki özləri də Ərəb olmamışlar.  

---