Fuad İskəndərov
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
sənədləri sülh konfransına çatdırılmaq üçün Qarabağdan İrəvana göndərirəm. Təqribən bir ay əvvəl, yerli müsəlmanlara Azərbaycan hökumətinin (müsavat) göstərişi ilə erməni kəndlərini tərksilah etmək, partizan dəstələri düzəldib Qaraçinar kəndini atəşə tutmaq təklif edilmişdi. Ondan sonra həmin dəstə Gəncə qazasının Erkəc, Aşağı Ağcakənd, həmçinin Yuxarı Ağcakənd kəndlərinə gəlməyə başladı”. Məktubda daha sonra göstərilir ki, guya onlar bir qrup kənd sakini Qaraçinar kəndinə gediblər ki, danışıq aparmaqla müsəlmanların hərəkətlərini dayandırsınlar. Burada onları qubernatorun yanına gətiriblər və o, heç nə soruşmadan onları həbsxanaya atdırıb. Tümıədə onlar döyülüb, təhqir ediliblər, guya hətta dinlərinə görə də söyülüblər. Məktubda daha sonra Y. Ağcakəndin məruz qaldığı itkilər barədə danışılır və itkilərin siyahısı göstərilir. Yalnız maddi şeylər və əsasən ərzaqdan ibarət olan bu zərərə görə kömək göstərilməsi xahiş edilir və “bolşeviklərin gəlməsi nəticəsində mən türmədən xilas oldum, hazırda azadlıqdayam” deyilir. Gəncə quberniyasının Yuxarı Ağcakənd kəndinin sakini Bala Şahnəzərov.” Həmin məktuba B.Şahnəzərov Xudadat bəy Rəfıbəyovun həbs edildiyi gün, 12 mayda imza atıb. Mayın 13-də milliyətcə erməni olan iki nəfər Mənəşid kənd sakini isə 32-ci atıcı diviziya yanında 8-ci xüsusi bölməyə “Xudadat bəy Rəfıbəyov və Səfıkürdskinin başçılıq etdikləri dəstələrin 1917-ci ildə Şamxor və s. stansiyalarda onların qardaşlarını (ruslar nəzərdə tutulur - L.Ş.) vəhşicəsinə öldürdüklərini, ölənlərin meyidlərini soyduqlarını və kanala, quyuya atdıqlarını, sağ qalanları isə diri-diri yandırdıqlarını” bildirirlər. Başqa bir ennəninin guya onlar yaşayan kəndlərin əhalisinin Xudadat bəy Rəfıbəyovun “quldur dəstəsi” tərəfindən talan edildiyi barədə eyni ünvana yazdığı təcili donosunda yenə də eyni xarakterli yalanlar uydurulur və guya Xudadat bəy Rəfıbəyovun hətta İsa peyğəmbəri təhqir etdiyi də göstərilir. Sonluqda o həmkəndliləri adından bolşeviklərin humanizminə ümid 148 bəslədiklərini bildirir. Bir qrup erməni isə (Sərkisov, Ovanes Vartanov, Ambursum Gevorkova, Ovanes Akopov, Yeqiş Gevorkova, Arutyunova və b.) Xudadat bəyin quldur dəstəsinin Mustafabəyovun iştirakı ilə mal-qaralarını apardığından, var- yoxlarını taladığından şikayət edir. İstintaq davam etdikcə donoslarm sayı artır, X.Rəfıbəyovun məhv edilməsi üçün ermənilər istintaqa yeni-yeni “faktlar” təqdim edirdilər. İş yeni-yeni “sənədlər”lə dolurdu. “Hörmətli Xudadat bəy! Mənə çatan məlumata görə əsgərlər yük stansiyasında bir neçə nəfər türk təbəəsi olan erməni qaçqınını həbs etmiş və onlardan bəzilərini döymüşlər. Xahiş edirəm həbs edilənlərin azad olunması və təhlükəsizlikləri üçün təcili tədbirlər görəsiniz. Dərin hörmətlə Parlament üzvü İ.Xocayev (parlamentdə erməni fırqəsinin üzvü idi - L.Ş). 1 mart 1920-ci il”. Xudadat bəy istintaq materialları arasında saxlanılan izahat xarakterli məktubunda yazırdı: “... Rəsmi şikayətlərə gəlincə, bildirirəm ki, məndə olan sənədləri təqdim etmək imkanım olsa, görərdiniz ki, Qaraçinar, İrəvan, Çaykənd kəndlərinin erməni əhalisinin sülh yolu ilə birləşdirilməsi üçün bütün tədbirləri görmüşəm. Bu kənd icmalarının əhalisi 1917-ci ildən bəri heç bir hakimiyyəti qəbul etmir, daşnak tayfalan tərəfindən terror edilirlər. İrəvandan gəlib yerli cinayətkar elementlər tərəfindən ilhamlandırılan bu icmalar fəlakətlər törədir, aran müsəlman əhalisinə köç etməyə imkan vermir, pusqu qurub onların yollarını kəsir, sularını bağlayır, əkinləri suvarmağa imkan vermirdilər və müsəlmanlar da bununla əlaqədar dəfələrlə şikayət etmişlər. Hətta ermənilər hakimiyyət nümayəndələrini belə qəbul etməyib deyirdilər ki, yalnız Qarabağ milli şurasını etiraf edirlər. Onlara Gəncə və Qarabağın sərhədlərinin keçmişdəki kimi qalması, özlərinin də Gəncə uyezdinə tabe olması barədə sənəd təqdim ediləndən sonra da Gəncə və Cavanşir uyezd rəislərinin iştirakı ilə aydınlaşdı ki, onlar heç bir hakimiyyəti qəbul etmir, Ermənistandan kömək istəyirlər. Nəhayət erməni icmasının yerli nümayəndələri - Gəncə şəhər başçısının müavini, parlament üzvü kimi məqam sahiblərinə və bir neçə başqalarına müraciət etdim. 149 Bütün vasitələr qeyd etdiyim icmaların Gəncə vilayəti rəhbərliyinə tabe edilməsi işində köməklik göstəraıədi. Hökumətə xəbər verildi. Hökumət də tabe olmaq haqqında qəti qərar qəbul etdi.” Əlbəttə, Xudadat bəyin ittiham edilməsi üçün onun Gəncə qubernatoru kimi bolşeviklər əleyhinə gördüyü tədbirlərin biri ilə bağlı məlumat vermək də kifayət idi, ancaq ermənilərin bu donoslarına işdə belə səxavətlə yer ayrılması heç də təsadüfi deyildi. Əslində bunlann bir hissəsini Çekada müəyyən səlahiyyət sahibi olan erməni əməkdaşların özləri təşkil etmişdilər. Guya bu “faktlar”la Xudadat bəyin xalqa qarşı zorakı hərəkətlərə yol verdiyini göstərmək və nəticə etibarı ilə milli Azərbaycan hökumətinin özünün xalqa zidd mahiyyət daşıdığı təsəvvürünü yaratmaq istəyirdilər. Belə olduğu təqdirdə “zəhmətkeşləri təmsil edən” bolşevik hakimiyyətinin ən qanlı cəza tədbirlərinə əl atmasına tamamilə qanuni don geydirilə, aprel çevrilişinə haqq qazandırıla bilərdi. Xudadat bəy yuxarıda göstərilənlərlə yanaşı, əgər istintaq prosesi mayın 25-nə qədər davam etdirilsə idi, Gəncədə üsyan törədilməsində iştirak etməkdə də ittiham edilə bilərdi. Özü də bu cür ittihamlan sübuta yetirmək üçün yeni rejimin hansısa dəlil-sübutlar gətirməsinə heç bir ehtiyac duyulmurdu. Ən qəribəsi isə bu idi ki, bolşevik çekasmm, sonrakı dövrdə enkevedesinin istənilən ittihamın doğruluğunu təsdiqləyən istənilən qədər sübut “tapa bilməsinə” kimsə şübhə etmirdi. X.Rəfıbəyovun Gəncə üsyanında iştirakına gəlincə, bu barədə M.Ə.Rəsulzadənin onun haqqında yazdığı təəssüf dolu sətirlərdə də müəyyən işarələr var: “Məşhur vətənsevən Əli Əkbər Rəfıbəylinin oğlu Xudadat bəy Azərbaycanın işğalı üzərindəki Gəncədə vali” ikən həbs olunmuş, Gəncədə zühur edən üsyan əsnasında edam edilmişdir. Fədakar bir millət adamı idi”. Əslində Xudat bəyin Gəncə üsyanında hansı şəkildəsə iştirakı heç bir şübhə doğurmur, əksinə milli dövlətin möhkəmləndirilməsi naminə həm özünün, həm də ailəsinin həyatını zərbə altında qoymaqdan çəkinməyən bir insanın bolşevik istilasına qarşı əvvəlcədən planlaşdırılan belə bir kütləvi etiraza qoşulmaması təəccüb doğurardı. Üsyana hazırlıq isə həqiqətən də, xeyli 150 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|