Fuad İskəndərov
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- S.7, iş 5, V.50).
Əsgəranda şiddətli döyüşlər gedir. Bu barədə bilməyiniz və göstərişləriniz üçün məlumat verirəm.” Yaxud Kürdəmirdən Gəneəyə Ziyadxan bəyə vurulan teleqram: “Şamaxı eraıənilər tərəfindən yandırılıb və ələ keçirilib, xeyli müsəlman öldürülüb və yaralanıb, əksəriyyət qaçqın düşüb, təcili kömək köstərmənizi xahiş edirik.” Vəziyyət isə həqiqətən də ağır idi. Əsgəran istiqamətindən hücum etməklə kifayətlənməyən erməni quldur dəstələri. Gülüstan kəndi yaxınlığında və ümumiyyətlə imkan düşdüyü hər yerdə Azərbaycan ərazilərinə basqınlar edir, silahsız əhaliyə zülm verir, hətta hökumət qüvvələrini atəşə tutmaqdan da çəkinmirdilər. 1920-ci il aprelin 11 -də Gəncə qubernatoruna Qaraçinar kəndindən raportla müraciət edən Gəncə qəza rəisi Muradov yazırdı: “Zati Alinizə məlumat verirəm ki, Qaraçinar rayonunda elə bir dəyişiklik yoxdur, ancaq erməni qarovulları əvvəlki təki Gülüstan kəndi tərəfindən bizim süvari mühafizə dəstələrimizi atəşə tuturlar. Mənim tərəfimdən 30 nəfər silahlı atlı dəstəsi yaradılıb ki, həmin ermənilərin yaxın kəndlərə hücumunun qarşısı alınsın.” Xudadat bəy Rəfibəyov F.X.Xoyskinin təşkil etdiyi Azərbaycanın ikinci hökumətində (17 iyun - 7 dekabr 1918-ci il) xalq səhiyyəsi və himayə naziri olmuş, sənaye və ticarət naziri olan A.Aşurovla bərabər müəyyən müddət eyni zamanda ərzaq naziri vəzifəsini icra etmişdir. Hökumətdaxili dəyişikliklərlə əlaqədar olaraq, 1918-ci ilin 6 oktyabrından etibarən M.Rəfiyev himayə və dini işlər naziri təyin olunduğu üçün son iki ay yarım, dekabrın sonuna qədər o, yalnız xalq səhiyyəsinə rəhbərlik etmişdir. Səhiyyə naziri işlədiyi qısa müddətdə Xudadat bəy bu sahənin idaretmə strukturunun təşkili, Bakıda ilk ekspertiza laboratoriyasının yaranması, dərmanlar, tibbi ləvazimat və avadanlığın saxlanması üçün xüsusi anbarın tikilməsi və s. işlərin görülməsinə nail olmuşdur. Nazirlikdə o vaxt beş şöbə fəaliyyət göstərirdi. Xudadat bəy bu yüksək postu tərk etdikdən sonra vaxt itinnədən Gəncəyə qayıtmış, quberniyada səhiyyə işinin təşkili ilə məşğul olmağa başlamışdı. Əslində nazirliyə, qubernatorluğa. 139 yaxud başqa hər hansı vəzifəyə can atmayan bu sadə insanın nəzərində ən böyük post şəfalı əlləri ilə sevdiyi xalqına təmənnasız xidmət göstərmək idi. İndi yenidən bu imkanın qayıtmasından sevinirdi. Əhali isə tamam başqa fıkirdəydi, öz gələcəyinə qəti təminat yaratmaq istəyən əhali ondan tə’kidlə Gəncənin qubernatoru olmasını tələb edirdi. İllər keçdikdən sonra ikinci oğlu Rəşid Rəfıbəyov həmin günləri belə xatırlayacaqdı: “Əvvəlki kimi xəstəxananın baş həkimi qalmaq, camaata tibbi yardım gstərmək niyyətində idi. Lakin şəhərin, ətraf rayon və kəndlərin əhalisi razı olmurdu. Bayram və matəm günlərində Gəncənin müxtəlif rayonlarının əhalisi, başda ağsaqqallar və din xadimləri olmaqla bizim Zərdabi küçəsindəki evimizin yanma gəlir və tələb edirdilər ki, atam qubernatorluq vəzifəsini tutmağa razılıq versin, şəhərdə və kəndlərdə hərc-mərcliyə, ayrı-ayrı quldur dəstələrin törətdiyi qırğına, soyğunçuluğa və başqa yaramazlıqlara, dini ədavətə, qan düşmənçiliyinə son qoyulsun”. Azərbaycan isə doğrudun da, ağır durum qarşısındaydı. Gəncəyə qarnizon rəisi general-mayor Novruzova Baş Qərargahın rəisi M.Sulkeviç tərəfindən həmin dövrdə göndərilən 5008 saylı hərbi xarakterli teleqram da bir daha göstərir ki, həm Qazax, həm də Qarabağ istiqamətində hərbi vəziyyət son dərəcə təhlükəli həddə çatmışdı və ermənilərin hər an gözlənilən sərhədboyu hücumlarının qarşısının alınması üçün təxirəsalınmaz tədbirlər görülməsi tələb olunurdu: “Gəncə qarnizonunun rəisi general- mayor Novruzova Gəncə quberniyası və Qazax general- qubematorluğunda Emıənistanla sərhəddə mühafizənin təşkili və təcili partizan dəstələri yaradılması üçün bütün tədbirlərin görülməsi həvalə olunmuşdur. Adminstrasiya bütün bunlarda, xüsusilə qoşunları sərhədin təhlükə gözlənilən məntəqələrinə vaxtında çıxarılması və onları yaxınlıqdakı partizanlar vasitəsilə qüvvətləndirmək üçün sərhəd rəhbərliyi tərəfindən toplanmış bütün məlumatların çatdırılmasında ona hərtərəfli köməklik göstərməlidir. Hərbi nazirin bu barədəki əmrinə görə məlumat çatdırır və göstəriş verirəm. Bu teleqramın surətini məlumat və 140 göstəriş üçün Gəncə qubernatoruna və Qazax general- qubernatoruna göndərin”. Xudadat bəy Gəneə qubernatoru olduğu müddətdə Ermənistandan və Zəngəzurdan axışıb gəlmiş 20 min qaçqını yerləşdirmiş, Gəneə camaatını, imkanlı adamları onlara kömək göstərmək üçün səfərbər etmişdi. Çətin vəziyyətdə əhalinin müdafiəsinin təşkilini ən mühüm vəzifə hesab edərək qubernator kimi bu sahədə başqa bölgələrə də nümunə olaeaq işlər göımüşdür. Bakıdan Daxili İşlər naziri Xəlil bəy Xasməmmədovun təeili teleqramla “1894-1899-cu illərdə anadan olmuş gənelərin hərbi mükəlləfiyyəti yerinə yetirməyə cəlb olunmaları haqqında əmr”ini operativ surətdə həll edən Xudadat bəy bu fəaliyyəti ilə Azərbayean ordusunun yaradılmasına müvafiq köməklik göstərmişdi. Bir yandan da bolşeviklərin ölkə daxilində sabitliyi pozmağa, hökuməti hər vasitə ilə nüfuzdan salmağa və devirməyə cəhd göstərmələri quberniyalarda əks tədbirlər görülməsi zərurətini yaradırdı. AR Hərbi naziri 21 aprel 1919-eu il, 1663 saylı raportunda: “bolşeviklər tərəfindən orduda təbliğat aparıldığını məlumat verir”. Baş Nazirdən “ordunu və bununla da Azərbaycanın müstəqilliyini saxlamaq uğrundakı ümumi mübarizə işində köməklik məqsədilə general-qubernatorlara və qubernatorlara müvafiq təmimi sərancam” verilməsini xahiş edirdi (ARDA, f 894, S.7, iş 5, V.50). Təbii ki, bu əmrlərin lazımi səviyyədə yerinə yetirilməsi bölgələrə rəhbərlik edən şəxslərin fəaliyyətindən, işə məsuliyyətli münasibətindən asılı idi. Yerlərdə Xudadat bəy kimi rəhbərlərin olması düzgün və operativ qərarlar qəbul edilməsinə, Azərbaycan hökumətinin dayaqlarının möhkəmləndirilməsi yolunda ardıcıl tədbirlər görülməsinə ən etibarlı zəmanət sayıla bilərdi. Xudadat bəyin istintaq işində öz əlilə təqribən 1919-cu ilin ortalarında yazdığı belə bir qeyd var: “General Novmzov təcili surətdə partizan dəstələri təşkil etməyə başlamalıdır. Lazım gəldikdə bu qüvvələr şiimal sərhədlərinə keçirilə bilsinlər”. Azərbaycanın müstəqilliyinə ən böyük təhlükənin haradan gözlənildiyini çox dəqiq müəyyənləşdirən bu dövlət adamının vaxtında düzgün qərar qəbul 141 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|