Fuad Məmmədov
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
113 beynəlxalq hüququn əsas məzmununu əks etdirən və yüksək hüquqi qüvvəyə malik ümumiləşdirilmiş normalardır. Diplomatik praktikada onları adətən, bey- nəlxalq münasibətlər prinsipi adlandırırlar. Beynəlxalq hüquq çərçivəsində prinsiplərin müxtəlif növləri mövcuddur. Onların arasında prinsip-ideyalar mü- hüm yer tutur. Onlara: sülh və əməkdaşlıq, humanizm, demokratiya və s. ideya- ları aiddir. Bu prinsiplər BMT Nizamnaməsində təsbit edilmişdir. Onların məz- munu, 1970-ci ildə Baş Assambleya tərəfindən, həmçinin 1975-ci ildə keçiril- miş Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq üzrə Müşavirənin Yekun aktında qəbul edilmiş, BMT Nizamnaməsinə uyğun dostluq münasibətləri və həmrəyli- yə aid beynəlxalq hüquq prinsipləri haqqında Bəyannamədə açıqlanır. Müasir beynəlxalq münasibətlər mədəniyyətinin əsaslandığı etik-hüquqi prinsiplər Hel- sinski razılaşmalarında da öz əksini tapmışdır. Müasir beynəlxalq münasibətlər və beynəlxalq idarəetmə mədəniyyətini müəyyən edən başlıca prinsiplər bunlardır: 1. Güc tətbiq etməmə prinsipi. 2. Münaqişələrin sülh yolu ilə həlli prinsipi. 3. İnsan hüquqlarına hörmət prinsipi. 4. Suveren bərabərlik prinsipi. 5. Başqa dövlətlərin daxili işlərinə qarışmama prinsipi. 6. Ərazi bütövlüyü prinsipi. 7. Sərhədlərin toxunulmazlığı prinsipi. 8. Xalqların hüquq bərabərliyi və öz müqəddəratını təyin etmə prinsipi. 9. Əməkdaşlıq prinsipi. 10. Beynəlxalq hüquq üzrə öhdəliklərin vicdanla yerinə yetiril- məsi prinsipi. Güc tətbiq etməmə prinsipi, müharibənin bəlalarından gələcək nəsillərin xilasını silahlı qüvvələrin başqa cür deyil, yalnız ümumi məqsədlərdə tətbi- qinə uyğun praktikanın qəbulunu əsas məqsəd kimi müəyyənləşdirən BMT Nizamnaməsində təsis edilmişdir. Nizamnamə yalnız silahlı qüvvələrin tət- biqini deyil, ümumiyyətlə, güc tətbiqini qadağan etmişdir. Bundan əlavə, BMT məqsədlərinə uyğun olmayan hər hansı bir tərzdə hətta güc təhdidi be- lə qadağan edilmişdir. Nizamnamə güc və ya hədə tətbiqinin mümkünlüyünü yalnız iki halda nəzərdə tutur. Birincisi, sülh təhlükəsi, sülhün istənilən pozulması və ya tə- cavüz aktı zamanı - Təhlükəsizlik Şurasının qərarı ilə. İkincisi, silahlı hücum zamanı - Təhlükəsizlik Şurası beynəlxalq sülhün və təhlükəsizliyin saxlan- ması üçün zəruri tədbirlər qəbul edənədək, özünümüdafiə hüququnun həyata keçirilməsi qaydasında. 114 Münaqişələrin sülh yolu ilə həlli prinsipi tələb edir ki, hər bir dövlət baş- qa dövlətlərlə beynəlxalq münaqişələrini sülh vasitələri ilə elə həll etsin ki, beynəlxalq sülh, təhlükəsizlik və ədalət təhlükəyə uğramasın. Bu prinsip BMT Nizamnaməsinə uyğun 1970-ci il beynəlxalq hüquq prinsipləri haq- qında Bəyannamədə ifadə edilmişdir. Prinsip BMT Nizamnaməsində və beynəlxalq hüquq prinsiplərini şərh edən bütün beynəlxalq aktlarda təsbit edilmişdir. Ona Baş Assambleyanın bir sıra qətnamələri həsr olunmuşdur ki, onların arasında beynəlxalq munaqişələrin sülh yolu ilə həlli haqqında 1982- ci il Manil bəyannaməsini fərqləndirmək olar. Bu prinsipi müəyyən edən ilk çoxtərəfli akt Millətlər Cəmiyyətinin Statutu olmuşdur. İnsan hüquqlarına hörmət prinsipi bir sıra beynəlxalq sənədlərdə - BMT Ni- zamnaməsi, insan haqlarının 1948-ci il Ümumi bəyannaməsində və 1966-cı ilin: “Vətəndaş və siyasi hüquqlar haqqında” və “İqtisadi, sosial və mədəni hü- quqlar haqqında” iki paktında möhkəmləndirilmişdir. Konkret aspektlər üzrə də bir sıra konvensiyalar imzalanmışdır: “Soyqırım cinayəti və ona görə cəza təd- birləri xəbərdarlığı haqqında” (1948), “İrqi ayrı-seçkiliyin bütün formalarının ləğv edilməsi haqqında” (1966), “Qadınlara qarşı ayrı-seçkiliyin bütün formala- rının ləğv edilməsi haqqında” (1979), “Uşaq hüquqları haqqında” (1989) və s. Suveren bərabərlik prinsipi bütün dövlətlər üçün bərabər olan əsas hüquq və vəzifələri, o cümlədən öz siyasi, sosial, iqtisadi və mədəni sistemini azad seçmək və inkişaf etdirmək, öz qanunları və inzibati qaydalarını tətbiq et- mək kimi suveren hüququ nəzərdə tutur. Bu prinsipə görə, beynəlxalq hü- quqla uyğunlaşma ilə bütün dövlətlər bir-birinin suveren bərabərliyinə və özünəməxsusluğuna, başqa dövlətlərlə münasibətlərini öz nöqteyi-nəzərinə görə müəyyən etmək və həyata keçirmək hüququna hörmət etməlidirlər. Başqa dövlətlərin daxili işlərinə qarışmama prinsipi BMT-yə, mahiyyət- cə hər hansı bir dövlətin daxili səlahiyyətlərinə aid olan işlərə qarışma hüqu- qu vermir və Nizamnamə qaydasında həlli üçün belə işləri təqdim etməyi üzv-dövlətlərdən tələb etmir. BMT Nizamnaməsi, əhəmiyyətli məsələlər da- irəsi üzrə, məsələn, həyat səviyyəsinin yüksəldilməsinə, əhalinin tam məş- ğulluğuna, insan hüquqlarına ümumi hörmətə yardım kimi sırf daxili xarak- terli əməkdaşlığın inkişafını nəzərdə tutur. Ərazi bütövlüyü prinsipi, dövlətlərin ərazi toxunulmazlığına qarşı güc təhdidi və ya onun tətbiqi təhlükəsindən çəkinmək öhdəsini qoyan BMT Ni- zamnaməsi ilə şərtlənmişdir. Ərazi dövlətin maddi əsasıdır, onun mövcudlu- ğunun zəruri şərtidir. Buna görə də dövlətlər onun bütövlüyünün təmin edil- məsinə xüsusi diqqət ayırırlar. Millətlər Cəmiyyəti Statutu üzv-dövlətlərin ərazi bütövlüyünə hörmət edilməsinə və hər cür xarici hücuma qarşı onu qo- rumağa məcbur edir. Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|