Fuad Məmmədov
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
115 Sərhədlərin toxunulmamazlığı prinsipi beynəlxalq hüquq prinsipləri haq- qında Bəyannamədə ifadə olunmuşdur ki, burada güc tətbiq etməmə prinsipi haqqında bölmədə yazılıb: “Hər bir dövlət digər dövlətin mövcud beynəl- xalq sərhədlərinin pozulması məqsədi ilə güc təhdidindən və ya beynəlxalq münaqişələr, o cümlədən dövlətlərin sərhədlərinə aid olan ərazi mübahisələ- ri və məsələlərinin həlli vasitəsi qismində onun tətbiqindən çəkinməlidir”. Xalqların hüquq bərabərliyi və öz müqəddəratını təyin etmə prinsipi BMT Nizamnaməsində ifadə olunmuşdur ki, burada Təşkilatın məqsədlərin- dən biri kimi göstərilib: “Xalqların hüquq bərabərliyi və öz müqəddəratını təyin etmə prinsipinə hörmət əsasında millətlər arasında dostluq münasibət- lərini inkişaf etdirmək, habelə ümumdünya sülhünün möhkəmləndirilməsi üçün digər müvafiq tədbirlər görmək”. Prinsipin məzmunu ilk dəfə beynəl- xalq hüquq prinsipləri haqqında Bəyannamədə açıqlanmışdır: “Bütün xalq- lar, xaricdən müdaxilə olmadan, öz siyasi statusunu sərbəst surətdə təyin et- mək, öz iqtisadi, sosial və mədəni inkişafını həyata keçirmək hüququna ma- likdir və BMT Nizamnaməsinə uyğun olaraq hər bir dövlət bu hüquqa hör- mət etməlidir”. BMT Nizamnaməsində təcəssüm olunmuş hərtərəfli əməkdaşlıq ideyası- nı əks etdirən əməkdaşlıq prinsipi, beynəlxalq hüquq prinsipləri haqqında Bəyannamədə ifadə olunmuşdur. Bu prinsip siyasi, iqtisadi və sosial sistem- lərin fərqindən asılı olmayaraq bir-biri ilə əməkdaşlıq etməyi dövlətlərin öh- dəsinə qoyur. Həmçinin, əməkdaşlığın əsas istiqamətləri müəyyən edilmiş- dir: sülhün və təhlükəsizliyin qorunması; insan hüquqlarına ümumi hörmət; suveren bərabərlik və bir-birinin daxili işlərinə qarışmama prinsipinə uyğun olaraq, iqtisadi, sosial, mədəni, texniki və ticarət sahələrində beynəlxalq mü- nasibətlərin həyata keçirilməsi; BMT ilə əməkdaşlıq və onun Nizamnaməsi tərəfindən nəzərdə tutulan tədbirlərin görülməsi; bütün dünyada, xüsusən in- kişaf etməkdə olan ölkələrdə iqtisadi inkişafa yardım etmə. Beynəlxalq hüquq normalarının hüquqi qüvvəsinin tanınması haqqında dövlətlərin razılığını möhkəmlədən beynəlxalq hüquq üzrə öhdəliklərin vic- danla yerinə yetirilməsi prinsipi zəruri hüquq kateqoriyasına aiddir. Suveren dövlətlər üçün hüquqi zəruri normalar yaradılmasının yeganə üsulunun on- ların razılaşması olması haqqında ümumi müddəa bu prinsip üçün öz əhə- miyyətini saxlayır. Bu prinsipsiz beynəlxalq hüquq - hüquq olmazdı və bey- nəlxalq hüququn hüquqi qüvvəsi məhz ondadır. Beynəlxalq hüquq normalar formasında mövcuddur. Normaların hüquqi məzmunu davranış qaydasıdır. Əgər normalar beynəlxalq hüququn möv- cudluğunun zəruri daxili formasını təmsil edirsə, onda onun xarici forması, yəni ifadə tərzi - adət, müqavilə və beynəlxalq təşkilatların hüquqyaradıcı 116 qərarlarıdır. Beynəlxalq-hüquqi normaların bu rəsmi-hüquqi mövcudluq for- ması beynəlxalq hüquq mənbələri adlanır. Müqavilə və adət hüquqi qüvvəsi ümumi beynəlxalq hüquqdan irəli gələn universal mənbələrdir. Təşkilatların hüquqyaradıcı qərarları hüquqi qüvvəsi müvafiq təşkilatların təsisedici aktı ilə müəyyən edilən xüsusi mənbədir. Beynəlxalq hüquq siyasi normalara zidd olmamalıdır. Təbiətinə görə siyasi normalar dövlətlərin razılaşdırılmış iradəsini ifadə edir və bu mənada beynəl- xalq hüquq normaları ilə eyni xassəyə malikdir. Onlar beynəlxalq hüquq nor- malarından onunla fərqlənirlər ki, qanunların məzmununu razılaşdırılaraq, döv- lətlər ona hüquqi deyil, siyasi məcburi qüvvə vermişlər. Siyasi normalar aydın ifadə olunmuş, məsələn, bəyannamələrdə, birgə bəyanatlarda, rəsmi məlumat- larda, həmçinin yazılmamış normalar, siyasi adətlər və “oyun qaydaları” forma- sında mövcud olurlar. Siyasi normaların pozulması zamanı sanksiyalar dövlət- lərin, beynəlxalq təşkilatların bu normaların pozulmasına qarşı mənfi reaksiya- sında özünü göstərir. Normaları pozan dövlət mövcud siyasi sistemdən irəli gə- lən faydalardan istifadə etmək imkanından məhrum edilə bilər. Sayzız-hesabsız beynəlxalq orqan və təşkilatların meydana çıxması, onla- rın qərarlarında ifadə olunan və onların fəaliyyətini nizamlamağa qadir olan çoxlu sayda təşkilati və ya inzibati normaları yaratdı. Bu qəbildən olan nor- maları qətnamələrdə ifadə olunan və dövlətlərin iştirakı ilə münasibətləri ni- zamlamaq iqtidarında olan normalardan fərqləndirmək lazımdır. Sonuncular tövsiyə xarakteri daşıyır. Təşkilati normalar beynəlxalq təşkilatların daxili hüquqi normalarıdır. Dövlətlərin beynəlxalq münasibətlər praktikası prosesində hüquqi qüvvə- si olmayan beynəlxalq normalar - adətlər və ya ənənələr yaranır. Müəyyən bir qayda uzun müddət gözlənilirsə, onda o, adətə və ya ənənəyə çevrilir və onda onu gözləmək düzgün, ondan kənara çıxmaq isə səhv hesab edilir. Qə- dim əxlaq qaydası: hamının riayət etdiyi qaydalardan kənara çıxmaq lazım deyil. Hüquqi qüvvə kimi qəbul edilən adət, beynəlxalq hüququn adi norma- sına çevrilir. Beynəlxalq hüquqla yanaşı beynəlxalq nəzakət də mövcuddur. Bu - bey- nəlxalq ünsiyyət iştirakçılarının hüquqi qüvvəyə malik olmayan xeyirxahlıq, ədəb, təmkinlilik, diqqət və qarşılıqlı hörmət qaydalarıdır. Nəzakət normala- rının gözlənilməməsi etiraz formasında cavab reaksiyasına səbəb ola bilər, lakin digər cavab tədbirləri də tətbiq edilir. Məlumdur ki, retorsiya (cavab reaksiyası), hüquq çərçivəsindən kənara çıxmamış olsa da, qərəzli hərəkətlə- rə cavab tədbirini ifadə edir. Beynəlxalq hüququn bir sıra funksiyaları vardır ki, bu funksuyalarda onun ictimai rolu ilə müəyyən olunan sosial mühitə təsirinin əsas istiqamət- Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|