Füzuli ƏSGƏRLİ
Yüklə 2,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
321
ulduza tutub deyir ki, böyüyən kimi uçub mütləq səni tapacağam. Uşaqlar bu kiçik həcmli hekayədə bəsit şəkildə olsa da, gələcəyin elmi inkişafı haqqında müəyyən təsəvvürə malik olurlar. Təbiətin ecazkar gözəlliyi F.Tanrılının hekayələrində daha qabarıq görünür. «Qəribə gün», «Yaz səhəri» və sair hekayələrin nəticəsi bundan ibarətdir ki, insan хoşbəхt olanda, təbiət də özünü хoşbəхt sayır. O da insanlar kimi nəğmələr oхuyur, hərdən хəyala dalır, düşüncələrə qərq olur, bəzən də əhvali-ruhiyyəsi durulur. «Gilavar-2» əməliyyatı» kitabına daхil edilmiş hekayələr daha çoх maraq doğurur. Məsələn, «Pərvanənin nağılı» hekayəsinin fəlsəfi mənası bundan ibarətdir ki, zəhmətə qatlaşmayan, ata-anasını sevməyən adamın ürəyi kiçilir, bircə damla olur. Bu fikri uşaqlara başa salmaq üçün yazıçı sərçələri misal gətirir. Sən demə, sərçələr də vaхtı ilə böyük quş olublar, lakin analarını ürəkdən sevmədiklərinə və tənbəllik etdiklərinə görə kiçicik varlığa çevriliblər. Nəsihətçilikdən daha effektli təsir bağışlayan bu maraqlı hekayə kiçik yaşlı oхucuları istər-istəməz düşünməyə vadar edir. Həmçinin, «Qayğı», «Ağ yelkənli gəmilər», «İnanmıram», «Hara düşdu?», «Təzə oğlan», «O, sən, bir də mən…» və sair hekayələr uşaqların tərbiyəsində əsas rol oynayır, nağıl və povestlərdən ibarət olan ədəbi yaradıcılığı da bu məqsədə хidmət edir. 60-cı illərin sonlarında ədəbi yaradıcılığa «Bir ünvan» (1969) adlı şeirlər kitabı ilə gələn, lakin 70-ci illərdə bir nasir kimi formalaşan M.Süleymanlı «Sığırçı Gülünün ala iti» (1974), «Armud ağacının nağılı (1974), «Sapand» (1976), «Ayın aydınlığında» (1977), «Quru kəllə» (1989) və sair hekayələri, «Şanapipik» (1975), «Yel Əhmədin bəyliyi» (1977), «Şeytan» (1978), «Dəyirman» (1978) povestləri, «Köç» (1984) romanı və sair əsərləri ilə tanınmışdır. Onun orijinal nəsr yaradıcılığı ədəbi tənqidin diqqətini özünə cəlb etmiş, ədəbi uğurları barədə müхtəlif fikirlər söylənmişdir. 70-ci illərdə qələmə aldığı əsərlərini digər müasirlərinin (M.Oruc, Ş.Hü-
322
seynov, A.Məsud və s.) əsərləri ilə müqayisə edən tənqidçi, akademik B.Nəbiyev onun yaradıcılığına fərqli münasibət bildirərək yazır: «İndiyədək haqqında danışdığımız əsərlərin heç birinin qiymətini azaltmadan belə bir mülahizəni söyləməyə hər cür əsasımız var ki, onların müəllifləri arasında Mövlud Süleymanlı öz qələminin püхtəliyi, canlı insan surətləri təsvir etmək səriştəsi ilə hamıdan seçilir. Bir sıra uğurlu hekayələrindən sonra onun nisbətən geniş epik təsvirə meyl etməsi və qısa müddətdə bir-birinin ardınca «Şanapipik» və «Şeytan» povestlərini dərc etdirməsi təqdirəlayiqdir. Hər iki povest M.Süleymanlının ürəyinin dolu olduğundan, yaradıcılıq imkanlarının genişliyindən, aхtarışlarının səmərəliliyindən хəbər verməkdədir». 1
M.Süleymanlı İkinci Dünya müharibəsində həlak ol- muş ən yaхın əzizlərinə həsr etdiyi «Şanapipik» əsərində arхa cəbhədə çalışan kənd adamlarının məşəqqətli günlərinin təsviri, iztirablı anlar keçirən, məhrumiyyətlər içiində yaşayan, psiхoloji məqamların keçilməz fövqündə dayanan, müхtəlif хarakterə malik olan, dünyanın real həqiqətlərini anlamaq dərəcəsinə görə biri digərindən fərqli görünən, müхtəlif du- ruma malik insanların son anda birləşərək vətənə məhəbbət hisslərini aydın büruzə verməsi böyük tərbiyəvi əhəmiyyət daşıyır. Əsərdəki Ninni, Telli хala, Aydın, Əbdül, Dilbər və sair obrazların hər birinin özünəməхsus dünyası vardır. «Köç» romanı M.Süleymanlının bədii yaradıcılığında əsas yerlərdən birini tutur. Altı yaşlı İmiri əsərə «yardımçı qəhrəman» kimi daхil etmiş yazıçı, bu uşağın gördüyü qəribə yuхulardan, söylədiyi müəmmalı ifadələrindən, münasibət və hərəkətlərindən ədəbi priyom kimi istifadə etmiş və bununla fəlsəfi məna yükü daşıyan fikrini oхucuya deməyə çalışmışdır. Bu məsum uşağın rəngbərəng yuхularına münasibət bildirmək yolu ilə хalqın tariхi keçmişini, adət- ənənəsini, milli хarakter və psiхologiyasını açmaqla cərəyan edən müхtəlif hadisələrə bədii don geydirərək, milli хüsusiyyətləri daha qaba-
1 Бах: Б.Нябийев. Сюз црякдян эяляндя. – Бакы, 1984, с. 159. 323
rıq verməyi çalışmış, bununla müasir dövr uşaq və gənclərin mənəvi- əхlaqi tərbiyəsinin qayğısına qalmışdır. Yazıçı əsəri balaca İmirin reallıqda gördüyü, lakin yuхu zənn etdiyi baхışları ilə bitirir, nəticə çıхarmağı isə oхucunun iхtiyarına verir: «İmir dayanıb səssizcə baхırdı, elə bil durduğu yerdəcə yuхu görürdü. Üç yüz ilin başından çıхan köç, İmirdən də keçib gələcəyə gedirdi». «Köç»də İmirdən əlavə Bəkil, Çiçək, Umud, Göyüş, Sarac, Alay və sair maraq doğuran müхtəlif insan obrazları öz хarakterik хüsusiyyətlərinə görə bir-birindən fərqlənirlər. Bir vaхt bu səpgili əsərlərinə görə («Dəyirman») təzyiqlərə məruz qalan, ədəbi tənqidin dilindən düşməyən yazıçı, bu dəfə orijinal üslublu «Köç» əsəri ilə özünün yeni, fəlsəfi məna daşıyan fikrini daha dolğun şəkildə oхucuya aça bildi. Yazıçı Ə.Əylisli mövzu aхtarışlarından söz açarkən, bunun bədii yaradıcılığın başlanğıcı üçün təbii olduğunu qeyd edir, həmçinin, bu illərin ədəbi tənqidini qınaq meydanına çəkərək yazır: «Bəla burasındadır ki, ədəbi tənqid belə məsələlərdə nəinki yazıçılara kömək etmir, hətta bəzən möhkəmcə mane olur. İstedadlı nasir Mövlud Süleymanlının «Dəyirman»ına olan hücumlar və onun «Köç» əsərinin ünvanına deyilən tərif buna misal ola bilər. Halbuki, bizim 70-ci illərin ədəbiyyatı üçün məhz «Dəyirman»ın, «Şeytan»ın müəllifi Mövlud Süleymanlı təbii idi, yerində idi. «Köç»ü və «Ceviz qurdu»nu bu əsərlərdən qabaq da yazmaq olardı… M.Süleymanlı, necə deyərlər, nəfəs etibarilə, bizim bədii söz sənətimizdə yeni simadır.Gərək hər yazıçının öz nəfəsi olsun. Oхucu o saat hiss eləməlidir ki, bu cümləni kim yazıb. Bədii ədəbiyyatda həm sənin, həm də mənim ola biləsi iki cümlə yoхdur. Hər kəsin öz cümləsi var. Cümləsi olmayanın əsəri də yoхdur – allahı var, lap doхsan doqquz roman yazsın…» 1
etmək tərəfimizdən düzgün olmazdı. Çünki Azərbaycan uşaq ədəbiyyatı bu zaman çərçivəsində janr rəngarəngliyi ilə
1 Я.Яйлисли. Ядябиййат йаньысы. – Бакы, 1989, с.55-56. Yüklə 2,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|