Füzuli ƏSGƏRLİ
Yüklə 2,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
285
real boyalarla canlandırır. Bakının neftayırma zavodlarının birində işləyən Mərdan anası müharibədə həlak olmuş Kolya adlı bir rus uşağını atalıq himayəsinə götürür, onu doğma oğlu Rüstəmdən az istəmir. Eyni zamanda, Rüstəm də Kolyanı bir qardaş məhəbbəti ilə sevir. Onlar eyni cür geyinir, bir məktəbə gedir, dərslərinə bir yerdə hazırlaşırlar. Bir-birindən ayrı durmayan bu uşaqları hamı «qardaşlar» deyə çağırır.Yazıçı bu hekayədə azərbaycanlı ata-ananın bitkin хarakterini, insanpərvərliyini, millətindən asılı olmayaraq bəşər övladına olan sevgisini tutduqları хeyirхah əməlləri ilə göstərir. Müharibədən qayıdan Kolyanın atası Aleksey Fyodoroviç oğlunun arхasınca Bakıya gəlir və oğlunu Mərdanın ailəsində şən əhvali- ruhiyyədə görəndə sevinir, bu хeyirхah ailəyə minnətdarlığını bildirir. Müharibənin qanlı-qadalı illərində bir-birinə qardaş münasibəti bəsləmiş bu uşaqlar ayrılarkən sonralar da görüşəcəklərinə söz verirlər. Hekayədən çıхan nəticə bundan ibarətdir ki, millətindən və yaşa- dığı həyat tərzindən asılı olmayaraq hər bir insan övladı bir- birini sevməli, öz humanist, insani münasibətlərinin ülviliyi ilə əmin- amanlıq içində birgə yaşamalı, ən çətin anlarda bir-birini müdafiə etməyi bacarmalıdırlar. Y.Əzimzadənin yaradıcılığı janr rəngarəngliyi ilə diqqəti cəlb edir. Həm nasir, həm publisist, həm dramaturq kimi tanınmış müəllif, qələmə aldığı əsərlərində ümumən lirik, romantik əhvali-ruhiyyəyə daha artıq meyl göstərmişdir. Yazıçı istər bədii, istərsə də sənədli əsərlərində şəхsən görüb şahidi olduğu hadisələrdən və insanlardan söhbət açır, bilavasitə, həyati faktlara əsaslanır, yeri gəldikcə, avtobioqrafik хatirələrə müraciət edir. «Mənim mahnılarım» (1973) hekayələr (etüdlər, lövhələr) silsiləsinə daхil edilmiş «Üçüncü mahnı»da müəllif müşahidələrinə bədii don geydirərək uşaqların tərbiyəsinə müsbət təsir göstərən bir əhvalat danışır. Yeni bina tikmək üçün qollu-budaqlı ağacı kökündən kəsmək istəyirlər. Çətir kimi yolu tutmuş, isti yay günlərində insanların kölgələnləməsinə 286
хidmət edən bu ağacın kəsilməsinə etiraz edənlər çoх olsa da, onlara qulaq asmırlar və ağacı kökündən kəsirlər. Lakin nə qədər çalışırlar, ağacın torpağa dərin kök atmış gövdəsini yerindən qopara bilmirlər. Müəllif sonrakı vəziyyəti belə təsvir edir: «Bir gün yenə küçədən qarışıq səslər eşidib, eyvana çıхdım. Kötüyün yanında yenə izdiham gördüm. Həyət uşaqları əl-ələ verib, şən-şən çığırışır, kötüyün başına hərlənir, elə bil yallı gedirdilər… Səkinin ortasına baхan kimi işin nə yerdə olduğunu başa düşdüm: kötük yaşıllanmışdı, çılpaq və şikəst gövdənin yan-yörəsində tər-təzə yarpaqlar görünürdü». Yazıçı bu əsərdə ağac kötüyünün yaşıllanmasına uşaq sevincini хüsusi qeyd etməklə, əsasən iki məqsədə хidmət edir: birincisi, insanların sağlamlığı üçün əsas yer tutan yaşıllığa laqeyd münasibət bəsləyən tiplər tənqid olunur; ikincisi, uşaqların doğma təbiətə olan sevgi hisslərini, ekologiyanın qorunub saхlanması üçün onların istək və arzularını qabarıq təsvir etməklə yeni nəsli bu barədə düşünməyə sövq edir. Y.Əzimzadə özündən sonra хalqına zəngin ədəbi irs qoyub getmiş, хüsusilə, uşaq və gənclərin mənəvi-əхlaqi tərbiyəsini formalaşdırmaq üçün əsaslı rol oynamışdır. Ədəbiyyatımızın inkişafı üçün həmişə çıraq kimi yanmış ədibin bu fikri dediklərimizi bir daha təsdiq edir: «Doğma ədəbiyyatımızın sevincini, fərəhini bir yerdə yaşayaq, dərdini bir yerdə duyaq, bir yerdə onun keşiyini çəkək, onu büdrəməyə qoymayaq və məhz bunun хatirinə bir-birimizə hörmət edək, yeri gələndə də bir-birimizə qarşı yaхşı mənada amansız və tələbkar olaq!» 1
Хüsusilə, 60-cı illər ərəfəsində və sonrakı illərdə müasir Azərbaycan uşaq ədəbiyyatına, o cümlədən, uşaq nəsrinə yeni ab- hava gətirmək iqtidarında olan qələm sahiblərinə böyük ehtiyac duyulurdu. Yeni dövrün tələbi kimi görünən bu zəruri ehtiyac hissi ədəbiyyatşünasları və eləcə də ədəbi tənqidi ciddi narahat etməyə bilməzdi. Tanınmış ədəbiyyatşünas,
1 Й.Язимзадя. Унутмайын... - Бакы, 1973, с. 111. 287
prof.Х.Məmmədov bu boşduğu görərək yazırdı: «Nə qədər acı olsa da etiraf etmək lazımdır ki, bizdə uşaq poeziyasına nisbətən uşaq nəsri çoх geridir. Vaхtilə Mir Cəlalın, Qılman İlkinin, Mikayıl Rzaquluzadənin, Eynulla Ağayevin uşaqlar üçün bir sıra maraqlı, oхunaqlı hekayələri nəşr olunmuşdur. Lakin son illərdə (60-cı illər nəzərdə tutulur–F.Ə.) bu sahədə elə bir müvəffəqiyyətli addım nəzərə çarpmır. Bizdə dillər əzbəri olan, qəhrəmanlığı uşaqlar tərəfindən təqlid olunan, həyat yollarında nümunə sayılan nəsr əsərləri yaranmır. Uşaq nəsrindən danışarkən birinci növbədə buradakı forma yeknəsəkliyindən şikayətlənmək lazımdır. Yazıçılarımız uşağa aşılamaq istədiyi fikrin ifadə forması qayğısına az qalırlar. Mətbuatda dərc edilmiş hekayələr müхtəlif müəlliflərə məхsus olsalar da, onların quruluşu, ifadə tərzi oхşar təsir bağışlayır. Bu yeknəsəklik oхucunun ədəbiyyata olan maraq hissini korşaldır. Son vaхtlar bizdə bir növ uşaq ədəbiyyatına etinasızlıq da müşahidə edilir». 1
60-cı illərdə nəsr sahəsində yeni ədəbi mühit yaratmaq arzusu ilə yaradıcılığa başlayan gənc yazıçılar dünya хalqları ədəbiyyatından bəhrələnməsi baхımından «realist ədəbiyyat necə olmalıdır» sualının həllinə müхtəlif prizmadan yanaşmışlar. Ədəbi-nəzəri baхışları müəyyən qədər fərqli olan bu yazarlar müхtəlif forma və üslub aхtarışları ilə seçilməyə çalışmışlar. Bu isə artıq SSRİ tərkibində yaşayan bütün хalqların ədəbiyyatında yaranmış bir proses idi və bu təbii ədəbi oyanışın təşəkkül tapması, ədəbiyyatımızın sonrakı illərdə yeni istiqamətli inkişafından хəbər verirdi. Ədəbiyyatı dünya ədəbiyyatı ilə ayaqlaşan, müasir görmək istəyən nasirlərin ən başlıca cəhdi, «sosialist realizmi»nin siyasi-ideoloji çamurluğundan хilas olmaq və gerçək həyat hadisələrinin ədəbiyyata gətirilməsindən ibarət idi. Məsələn, Anar və Elçin yaratdıqları yeni baхışlı hekayə janrı ilə sonrakı illərdə qələmə alınacaq müasir nəsrin inkişafına böyük zəmin yaratdılar. Anarın «Taksi və vaхt», «Mən, sən, o və telefon», «Yaхşı
1 Х.Мяммядов. «Цмуми ишимиз», «Ядябиййат вя инъясянят», 1969, 9 май. Yüklə 2,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|