1 Ramiz Dəniz
Yüklə 2,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Esmeraldo de Sita Orbis” (“Yerin vəziyyəti barəsindəki zümrüd”)
- “İnter caetera”
151 Lakin bəzi tarixçilər Alkasovasdakı bağlanan müqavi- ləni əsas tutaraq bəyan edirlər ki, guya portuqal dəniz səyyahları 1479-cu ilə kimi 28-ci paraleldən aşağıda və Atlantik okeanının qərb hissəsində yerləşən torpaqları kəşf etmiş, sadəcə olaraq onu hüquqi cəhətcən rəsmiləşdirirlər. Deməli, papa IV Sikstin bullası ilə yuridik olaraq həmin ərazilər Portuqaliyanın tabeliyinə keçir. Əgər, elə olsaydı, onda illər, əsrlər keçəndən sonra həmin səyyahın adı dünya ictimaiyyətinə bəlli olardı. 7. Tarixi qaynaqlarda göstərilir ki, başqa səyyahlarla yanaşı Duarti Paşeku Pireyra Atlantikanın o biri tayındakı torpaqlarda olubdur. Bu bir qədər inandırıcı görünə bilər. Ona görə ki, Kabrala Hindistana gedən zaman yolda “Bra- ziliyanın kəşfinin” rəsmiləşdirilməsi tapşırığı verildiyin- dən, yolda heç bir gözlənilməz hadisələrlə üzləşməsinlər deyə, həmin sahilləri yaxşı tanıyan adam lazım idi. Bu isə Pireyra sayılırdı. Pireyra ömrünün bir neçə ilini Atlantik okeanın şərq hissəsində, sonra isə orta hissəsində üzərək, həmin akva- toriyada naməlum adaların axtarışı ilə məşğul olmuşdu. Mənim fikrmcə, Pireyra gizli tapşırıq nəticəsində gedib Braziliya sahillərinə çıxmışdır. Sadəcə dəqiqləşdirmək lazımdır ki, neçənci ildə? 152 153 Pireyra bu haqda təxminən 1505-1508-ci illər arasında yazdığı “Esmeraldo de Sita Orbis” (“Yerin vəziyyəti barəsindəki zümrüd”) əsərində, özünün, Kabraldan hələ 6 il əvvəl Atlantikanın o biri tayında yerləşən torpaqlarda olmasını göstərmişdir. Orijinal sənədlər olmasa da, Pireyra- nın Kabraldan əvvəl Braziliya sahillərinə yan alması çox inandırıcı səslənir. 8. Roma papalarının dünyanın bölüşdürülməsilə bağlı bullalarını nəzərdən keçirəndə başa düşdüm ki, portuqallar Braziliya sahillərinə məhz 1494-cü ilin əvvəlində gedib çıxıblar. Xristofor Kolumb Yeni Dünya sahillərinə olan birinci səyahətini 15-i mart 1493-cü ildə başa çatdırır. Bu o deməkdir ki, ispanlar gözləmədikləri halda Atlantik okeanı- nın qərb hissəsində yerləşən torpaq ərazilərinə sahib çıxa bilərlər. İspan monarxlarının təkidi ilə, Yeni Dünya sahillərinin kəşfinin üstündən heç iki ay keçməmiş, Roma papası VI Aleksandrın mayın 4-ü 1493-cü ildə verdiyi “İnter caetera” bullası portuqalları şok vəziyyətinə salır. Sənədə əsasən, Azör adalarından 100 liq qərbdə yerləşən bütün ərazilər Kolumbun səyahəti nəticəsində yuridik olaraq ispanların tabeliyinə keçir. Belə bir bölgü ilə razılaşmaq, portuqalların atlantikadakı fəaliyyətini minimu- ma endirirdi. 154 Kral II Juan boş-boşuna vaxt itirmək fikirində deyildi. İspanların xəbəri olmadan məxfi ekspedisiyanın hazırlan- masına start verilir. 1493-cü ili başa vurmamış portuqal- ların ekspedisiyası səyahətə çıxmalı idi. İlkin vaxt həmin bölgüyə münasibət bəsləmək istəməyən Portuqaliya bir ildən sonra öz narazılığını bildirir və təzyiq nəticəsində Roma papasından demarkasion xətti daha 270 liq qərb tərəfdə göstərilməsini tələb edir. VI Aleksandrın iştirakı ilə hər iki krallığın nümayəndələri 1494-cü ildə Tordesilyas şəhərində görüşür və iyunun 7-də bağlanan növbəti müqaviləyə əsasən, demarkasion xətt Azör adala- rından 370 liq (həmin adalardan 2200 km. qərbə) qərbdə göstərilir. Tordesilyas müqaviləsinə görə demarkasion xəttdən şərq tərəfdəki bütün ərazilər Portuqaliyanın, qərb tərəfdəki ərazilər isə İspaniyanın tabeliyinə keçir. Tordesilyasdakı müqaviləni ispanlardan çox portuqalla- rın qələbəsi adlandırmaq olar. Ona görə ki, 1493-cü ildə ispanların təklifi ilə demarkasion xətt Azör adalarından 100 liq qərbdə, portuqalların təkidilə Yer kürəsinin iki krallıq arasında bölüşdürülməsini bildirən demarkasion xətt Azör adalarından 370 liq qərbdə müəyyən edilir. Papa VI Aleksandrın 1493-cü ilin dekabr ayında buraxdığı dördüncü bullası portuqal nümayəndələrini pis vəziyyətdə qoyur, məhz ondan sonra onlar çevik addım 155 atmağı qərara alırlar. Cənubu Amerika sahillərinə ekspedi- siya göndərilməsi gündəmə gəlir. Onsuz da onlar, Kolum- bun kəşf etdiyi əraziyə ikinci dəfə yola düşməsindən hali idilər. 9. Qış fəslində Şimal yarımkürəsində səyahətlərdə iştirak etmək təhlükəli olduğundan çox güman ki, 1493-cü ilin dekabrında Pireyra ekvatordan aşağıda Braziliya sahillərinə doğru kurs götürmüşdü. O, istədi-istəmədi güçlü və böyük okean çayı ekspedisiyanı nəzərdə tutulan məntəqəyə aparıb çıxarır. Pireyra bir xəritəşünas kimi həmin sahil zolağının konturlarını çəkir, oranın enlik və uzunluq koordinatlarını müəyyənləşdirir. O, artıq vaxt itirmədən geriyə qayıdır. Elə bu səbəbdən sahil zolağını yoxlamağa imkan tapmayan Pireyra elə zənn edir ki, qarşılaşdığı torpaq ərazisi materik yox, hansısa bir adadır. Axı, Kolumb da birinci səyahətindən geri qayıdan kimi, okeanda çoxsaylı adalar qrupunun kəşf etdiyini bəyan etmişdi. Çox güman ki, Pireyra 1494-cü ilin birinci rübündə Lissabona qayıdır. Koordinatlar baxımdan mən bir neçə variantı nəzərdən keçirəndə belə bir nəticəyə gəldim ki, Pireyra təxminən indiki San-Luis və Belen şəhərləri ərazisində 1 0 c. en dairəsi və 42 0 -43 0 qərb uzunluğunda sahilə çıxmışdı. San-Luisin yerləşdiyi quru torpaq yarmada- da yerləşdiyindən o, adalar qrupu ilə üzləşdiyini zənn edir. Yüklə 2,9 Kb. Dostları ilə paylaş:
|