1 Ramiz Dəniz
Yüklə 2,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
160 nümayiş etdirərək, ölənə qədər həmin sirri daxilində saxlamağa məcbur olmuşdu. Bu məsələdə portuqallar Kabraldan çox Pireyraya minnətdar olmalıdırlar. Məhz onun səyahətindən sonra Braziliya sahillərinin hansı uzunluqda yerləşdiyi bəlli olur və Portuqal krallığı Braziliya kimi böyük bir tikəni ispanların əlindən almağa müvəffəq olurlar. 161 Rəy “Braziliyanın müəmmalı kəşfi” əsəri bəşəriyyətin Böyük coğrafi kəşflər dövrünün (XV-XVII əsrlər) əvvəlinə - çox maraqlı, ziddiyyətli, qaranlıq məqamları ilə dolu olan zaman kəsiyinə həsr olunub. O vaxt böyük dəniz dövlətləri (İspaniya, Portuqaliya, Hollandiya, Fransa, İngiltərə və s.) arasında Atlantik və Hind okeanlarında hegemonluq uğrunda çox gərgin mübarizə gedirdi. Demək olar ki, Yerin bütün hissələrinə tez-tez ekspedisiyalar bir məqsədlə göndərilirdi: rəqib ölkələri qabaqlamaq və yeni torpaq və əraziləri kəşf etməyə çalışırdılar. Amerikanın və Afrikaya dəniz yolunun kəşfi, yeni tor- paqların müstəmləkələşdirilməsi, xammal və əmtəə mübadi- ləsinin getdikcə artması bütövlükdə ticarətin, dənizçiliyin, manufakturan inkişafına təkan verərək metropoliyaların varlanmasına şərait yaradırdı. Buna görə Hindistanın və Çinin zəngin sərvətləri avropalıları çox cəlb edirdi. Məlumdur ki, antik və orta əsr dövrlərinin elmləri arasında əlaqə var: orta əsr antik coğrafi biliklərə əsaslanır. Orta əsrlərdə dini təsəvvürlərdə də Dünya okeanı konsepsiyası əsasında bütün okean və dənizlərin bir-biri ilə əlaqəli olması fikri qəbul edilmişdir. Erkən və Orta əsrlər (IX-XVI ə.) əslində elmin tənəzzülü, dini təsəvvürlərin hakim mövqe tutması dövrüdür. Bununla 162 belə, bu mərhələdə də səyahətlər nəticəsində coğrafi kəşflər və biliklərin toplanması davam edirdi, səyyahların və alimlərin səyləri nəticəsində onlara məlum ərazilərin coğrafi təsvirlərini, sxem və xəritələrini yaratmaq mümkün olmuş- dur. Yeni davamlı gəmilər hazırlanması ilə yanaşı, dəniz xəritələrinin tərtibi və gəmiçilik cihazlarının (səma qlobusu, astrolyabiya, qladştok, kompas və s.) kəşfi dənizçilərə daha uzaq ərazilərə səyahət təşkil etməyə imkanlar verirdi. Orta əsrlərdə elmin inkişafına yunan alimi Klavdi Ptolemey (II ə.) böyük təsir göstərmişdir. Səkkiz kitabdan ibarət “Coğrafiya” əsərində Ptolomey coğrafiyanın öyrəndi- yi sahələri gösərmiş, xəritə tərtib edilməsi üsullarını, onun üçün kartoqrafik proyeksiyaları vermiş, coğrafiyanın xəritəşünaslıq və ölkəşünaslıq kimi iki sahədən ibarət olma- sını qeyd etmişdir. Onun digər kitablarında 8 minə qədər məntəqə və ərazilərin koordinatları, 27 xəritə əlavə verilmiş- dir. Onlardan biri bütün məlum ərazilərin xəritəsidir. Ptolemeyin xəritəsində Eratosfenin xəritəsinə nisbətən Afrika və Asiyada daha geniş ərazilər, onların sahilləri isə daha dəqiq təsvir olunur. Yerin əyriliyi nəzərə alınır, dərəcə toru çəkilir. Orta əsrlərdə ərəb ölkələrində coğrafiya inkişaf edirdi, səyahətlər nəticəsində müxtəlif ölkələr haqqında zəngin məlumatlar toplanırdı. Bu səyyahlardan VII əsrdə yaşamış Übeyd İbn Şərqiyyəni, IX-X əsrlərdə yaşamış İbn Ruslanı, Əl-Məsudini, XIV əsrdə ortalarında yaşamış İbn-Bəttutəni qeyd etmək olar. Ərəb səyyahı Əl-Məsudi X əsrdə Ön 163 Asiyanın, Mərkəzi Asiyanın, Qafqazın, Şərqi Afrikanın, İndoneziyanın, Çinin təbiəti, tarixi və xalqları haqqında əsər yazmışdır. O inanırdı ki, Hind və Atlantik okeanları arasında əlaqə mövcuddur. Mərakeşli İbn-Bəttutə Böyük Səhranı iki dəfə keçmiş, Afrikanın şərq sahillərində olmuş, Volqa çayı boyu Bulqar şəhərinə qədər getmişdir. Bundan sonra Bəttutə Ön Asiyada, Mərkəzi Asiyada, Hindistanda, Hind-Çində və Çində olmuşdur. 1498-ci ildə Vasko da Qama bu ərazilərə gələrkən ərəblər Hindistan, Hind-Çin ölkələri və Çin ilə geniş ticarət əlaqələrinə malik olmuşlar. 1271-1292-ci illərdə Çin, Hindistan və Hind-Çində olan Marko Polo bu ərazilər haqqında Avropaya ilk dəfə məlumatlar gətirmişdir. Bu ölkələrdə zəngin təbii sərvətlər, xüsusilə ədviyyat olması barədə səyyah öz kitabında yazır. Venetsiyalı Konti Nikolo da bu dövrdə (1424-1444) Hindis- tan, Hind-Çin, İndoneziya, Seylonda olmuş, bu ölkələr haqqında zəngin məlumatlar vermişdir. XV əsrin ikinci yarısında (1466-1471) Hindistana səyahət edən rus taciri Afanasi Nikitin bu təsəvvürləri daha da genişləndirdi. Beləliklə, tarixi mənbələrin öyrənilməsi bir nəticəyə gətirib çıxarır: orta əsrlər dövründə avropalılar əmin idilər ki, Avropa və Hindistan yaxındırlar, bu səbəbdən Atlantik okeanından keçməklə gəmi səfəri praktiki cəhətdən realdır. Yuxarıda qeyd olunan səyahətlər onu göstərir ki, artıq XV əsrin ikinci yarısında qərb istiqamətində dəniz yolu ilə Yüklə 2,9 Kb. Dostları ilə paylaş:
|