1 Ramiz Dəniz
Yüklə 2,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
156 Mənim fərziyyəmə görə Pireyra özü üçün tanış olan Qvineya sahllərinə yaxın bir yerdə Cənubi-Passat cərəyanının vasitəsilə qərbə yola düşür və Cənubi Amerika materikinin astanasında, iki yerə bölünən Qviana və Braziliya cərəyanları ilə rastlaşır. Şimala doğru üz tutan Qviana cərəyanı Pireney yarımadasının yerləşdiyi enliklərə qalxdığından o, həmin cərəyanı seçir və təxminən 1 0 c. en dairəsinə kimi yol qət edir. Həm də vaxt itirməmk baxım- dan oradan Avropaya qayıtmaq daha münasib idi. Portuqallar Braziliya sahillərini kəşf etməklə istədikləri- nə nail olurlar. Lakin onlar ağıllarına belə gətirə bilməzdilər ki, aşkarladıqları torpaq materikdir. Artıq 6 ildən sonra Pedru Kabralın başçılığı altındakı ekspedisiya Yaşıl Burun adalarından üzü cənuba doğru hərəkət edəndə, onlar birbaşa Cənubi-Passat cərəyanının köməyi ilə qərbə doğru üz tutmuş, lakin materikə yaxınlaşanda bu dəfə şimala doğru yox, cənub istiqamə- tində hərəkət edən Braziliya cərəyanının suları ilə sahil zolağına yaxınlaşmışdılar. Həmin səyahət zamanı portuqal- ları bircə şey maraqlandırırdı, Afrika ilə əks tərəfdə yerləşən torpaq ərazisi nə irilikdədir? Bütün bunlara baxmayaraq, ispanlara nisbətən onlar hələ də dərk etmirdi- lər ki, yan aldıqları sahil zolağı böyük materikə məxsusdur. Ona görə ki, onlar həmin ərazini kifayət qədər tədqiq 157 etmədiklərindən bu faktı müəyyənləşdirə bilməmişdilər. İspanlar isə Amazonka çayının mənsəbini kəşf edəndən sonra anlamışdılar ki, Tordesilyas müqaviləsinə əsasən təyin edilmiş demarkasion xətdən şərq tərəfdə qalan ərazi materikdir. Onların fikirincə, Amazonka kimi elə bir bol sulu çay yalnız materik boyda ərazidən keçə bilər. Bir sözlə, Duarti Pireyranın sayəsində Portuqaliya krallığı nəhəng bir əraziyə sahib olur. Halbuki həmin ekspedisiya əvvəlki səyahətlər kimi uğursuzluqla nəticələn- səydi, onlar Atlantik okeanında kəşf etdikləri adalarla kifayətlənməliydilər. 10. Lazımi məlumatlara malik olan portuqallar, 1494-cü ildə Tordesilyasda guya Braziliyanın varlığından bixəbər kimi ədalətli bölgü olsun deyə, demarkasion xəttin 50 0 qərb uzunluğuna qədər çəkilməsini tələb edirlər. Pireyranın ekspedisiyanın səyahət zamanı əldə etdiyi nəticələrdən xeyli razı olan kral II Juan növbəti danışıqlar üçün öz diplomatlarını təlimatlandırmışdı. Roma papasının iştirakı ilə ispanlarla danışıqlar elə aparılmalıydı ki, portuqallar heç kimi şübhələndirmədən ədalətli bölgü kimi demarkasion xəttin Azör adalarından 100 liq yox, 370 liq qərb istiqmətində keçirilməsinə nail olmalıydılar. Bu xətt Kolumbun kəşf etdiyi torpaqlardan xeyli sağ tərəfdə, üzü Avropaya yaxın bir yerdə yerləşirdi. 158 Kolumbun birinci səyahəti zamanı baş verən kəşfin nəticələri portuqal nümayəndələrinə xeyir verir. İş ondadır ki, genuyalı admiralın kəşf etdiyi adalar 65 0 -70 0 qərb uzunluğunda, Pireyranın sahilə yan aldığı ərazi 42 0 -43 0 uzunluğunda yerləşirdi. Əldə olunan kəşflərin arasında 25 0 - 30 0 -lik bufer zonası əmələ gəlirdi və portuqallar bunu əsas tutaraq əmin idilər ki, ispanlar demarkasion xəttin 50 0 qərb uzunluğuna qədər çəkilməsinə heç bir etiraz bildirməyə- cəklər. 159 7-i iyun 1494-cü ildə Tordesilyas müqaviləsi bağlanır. Məlum olduğu kimi həm şimal və cənubu, həm də şərq və qərbi bildirən demarkasion xətt Azör adalarından 370 liq qərbə, 46 0 30 / çəkilir və Braziliya avtomatik olaraq Portu- qal taxt-tacının mülkiyyətinə çevrilir. İndiki Braziliyanın ucqar qərb hissəsindən başqa Amerika qitəsi bütünlüklə ispan krallarının tabeliyinə keçir. Lakin buna baxmayaraq, bu ispanların tam qələbəsi sayılmırdı. Bununla da, Yeni Dünya sahillərinin siyasi coğrafiyası yaranır və bu da Roma papasının möhürü ilə möhkəmlənir. Beləliklə, portuqallar Roma papası VI Aleksandr Borcianın vasitəsilə ispanlara kələk gələrək, Braziliya ölkəsinin əldə edilməsinə nail oldular. Belə bir ədalətsiz bölgü ispanların haqlı zəhmətlərinin üstündən xətt çəkirdi. Ona görə ki, rəsmi olaraq ilk dəfə Braziliya sahillərinə ispan dəniz səyyahları – Visente Pinson və Diyeqo Lepe qədəm qoymuşdular. Lakin onlara nisbətən Pireyra bu məsələdə böyük dönüş yaratmışdı. Kral II Juana hava-su kimi lazım olan torpaq aşkarlanan kimi təcrübəli kapitan, ispanlarla növbəti danışıqlara başlanmamışdan əvvəl özünü Avropaya çatdıra bilmişdi. Bu azmış kimi o, Tordesilyas danışıqlarında bilavasitə iştirak etmiş və Roma papasının vasitəsilə ispanların aldadılmasında mühüm rol oynamışdır. Bundan əlavə Pireyra Portuqal kralına öz sədaqətini Yüklə 2,9 Kb. Dostları ilə paylaş:
|