1 Ramiz Dəniz
Yüklə 2,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
168 kralı I Manuelin məxfi tapşırığı ilə həmin səhvə yol varmiş, yəni nəzərdə tutulan kursdan yayınmışdır? Ramiz Dəniz belə nəticəyə gəlir ki, Kabralın ekspedisiyası, gəmiləri idarə edən peşəkar dənizçilər kral I Manuelin verdiyi məxfi tapşırığı yerinə yetirmişdilər. Yəni, bi ekspedisiyanın heyəti nəyin bahasına olursa olsun, Atlantik okeanın qərb sahillərində yerləşən portuqallara məlum olan, lakin dünya icimaiyyətindən gizlin saxlanılan torpaqların varlığını rəsmiləşdirmək idi. Tarixi mənbələrdə göstərilir ki, Kabralın ekspedisiyanın iştirakçısı Duarti Pireyra Atlantikanın o biri tayındakı torpaq- larda olubdur. Pireyra gizli tapşırıq nəticəsində 1494-cü ildə ilk dəfə Braziliya sahillərinə gedib çıxmışdır. Yazıçı-tədqiqat- çının araşdırmaları da bunu təsdiqlədi. Deməli, Pireyra Kabraldan 6 il əvvəl Braziliya sahillərinə çatmışdır və ora aparan yolu da tanıyırdı. Braziliyanın sahillərinə çatan Duarti Pireyra həmin sahil zolağının konturlarını çəkib, oranın koordinatlarını təyin edir. Lakin kralın tapşırığını yerinə yetirməyə tələsən və bu səbəbdən sahil zolağını yoxlamağa imkan tapmayan Pireyra elə zənn edir ki, qarşılaşdığı torpaq materik yox, hansısa bir adadır. Bu səhvi 6 ildən sonra P. Kabral bir daha təkrarlayır. Portuqallar istədiklərinə nail olurlar, lakin onlar bilmirlər ki, aşkarladıqları torpaq materikdir. Lazımi məlumatları əldə edən portuqallar, guya Braziliya- nın varlığından bixəbər kimi ədalətli olsun deyə, demarkasion 169 xəttin 50 0 q. uz-na. qədər çəkilməsini tələb edirlər. İspan nümayəndələri əmin idilər ki, qərbdəki torpaqlardan xəbərsiz olan portuqallar Atlantikadan bir qədər artıq su hövzəsinə yiyələnmək istəyirlər. İspanlar artıq münaqişə yaranmasın deyə, heç kimə lazım olmayan okean sularını portuqallara güzəştə getməyə etiraz etmirlər. Burada portuqalların həm bəxti gətirmiş, həm də Kolumbun birinci səyahəti onlara xeyir vermişdi. Belə ki, onun hesabatında 65 0 və 70 0 q. uz-dan. şərq tərəfdə yalnız okean suları göstərilirdi. 1494-cü ildə bağlanan Tordesilyas müqaviləsinə görə demarkasion xətti Azor adalarıdan 270 liq qərbə doğru (46 0 30 / q.u.) çəkilir və Braziliya avtomatik olaraq portuqal taxt- tacının mülkiyyətinə çevrilir. Beləliklə, portuqallar Roma papası VI Aleksandrın vasitəsilə ispanlara kələk gələrək Braziliyanın əldə edilməsinə nail olurlar. Əsərin müəllifi düzgün olaraq qeyd edir ki, belə bir ədalətsiz bölgü ispanların haqlı zəhmətlərinin üstündən xətt çəkirdi. Ona görə ki, rəsmi olaraq ilk dəfə Braziliya sahilləri- nə ispan dəniz səyyahlar – Visente Pinson və Diyeqo Lepe qədəm qoyduqları üçün (1500-cü ilin yanvar-fevral ayları) bu kəşf onların adı ilə bağlanmalıdır. XV əsrdə təşkil olunan dəniz səyahətlərinin aqibəti və müvəffəqiyyət qazanması bəzi hallarda təsadüfdən asılı olurdu. Məsələn, kral II Juan Kolumbun təklifini qəbul etsəydi, onda Amerikada yerləşmiş keçmiş müstəmləkələrin əksəriyyətində portuqal dilində danışacaqdılar. Yaxud, Ameri- 170 kanı Portuqaliyanın xidmətində olan F. Van Olmen kəşf edə bilsəydi, onda qərbin tarixi tamamilə başqa cür olardı. Tarixdə baş vermiş maraqlı təsadüflərdən biri də dörd məşhur səyyahın hər birinin eyni fikir söyləməsidir: X. Kolumb, D. Pireyra, C. Kabot və P. Kabral Amerika sahillə- rinə çıxanda oranın Şərqi Asiya olduğunu zənn etmişdilər. Səyahətini X.Kolumbdan 5 il sonra (1497-ci ildə) başlamış Con Kabot yeni materik torpağına ondan tez ayaq basmışdır çünki Kolumb Cənubi Amerikanı üçüncü səfərində, yəni, 1498-ci ildə kəfş etmiş, lakin sahilə çatmamışdır. Əsərin müsbət cəhətlərindən biri də verilmiş illüstrativ (şəkillər, xəritə-sxemlər, xəritə üzərində demarkasion xətti, qədim və yeni xəritələrin, qlobusun təsvirləri və s.) . Həmin illüstrasiyalar oxucunun diqqətini cəlb edir və böyük maraq doğurur. Yazıçı-tədqiqatçı Ramiz Dəniz öz əsərində coğrafi kəşflər tarixinə, dəniz səyahətləri nəticəsində əldə olunmuş biliklərə, böyük səyyahların fəaliyyətinə tənqidi münasibət göstərmək- lə, həm də elmin, o cümlədən, xəritəşünaslığın inkişafına da toxunur. Əsərdə müəllif Martin Behaymın düzəltdiyi qlobusda (1492) Amerika qitəsinin təsvir olunmadığına aydınlıq gətirir və həmin qlobusun açılmış vəziyyətdə maketinin təsvirini verir. Florentsiyalı alim Paolo Toskanelli 1474-cü ildə tərtib etdiyi məşhur dünya xəritəsinə görə Avropada böyük şöhrət qazandı. Toskanelli Portuqal kralı V Alfonsa Yerin kürə şəkil- Yüklə 2,9 Kb. Dostları ilə paylaş:
|