[]
Yüklə 6,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Teatr və musiqi.
94
95
erməni-daşnak təcavüzü dövründə yazılmış "Ermənilər və biz" publisist məqaləsində bu təcavüzün tarixi kökləri və siyasi-ictima i dayaqları təhlil edilir, onun iki yüz illik tarixi araşdırılırd ı. Ceyhun bəy Hacıbəyli, Hüseyn bəy Mirzəcama lov, Fə rhad Ağazadə, Əlabbas Müznib və başqalarının ya zıla rında ən mühü m ictimai-siyasi məsələlər ço x sərrast şəkildə, vətəndaşlıq mövqeyindən işıqlandırılırdı. Bu dövrdə Azərbaycan publisistikası cəmiyyətə təsir etnıək üçün daha çox tarixi yaddaşa müraciət ed ir, keçmişin qəhrəmanhq ənənələrin i yada salır, xalqı milli ö zünüdərkə çağırırd ı. Lakin 1920 ilin Aprel işğalı nəticəsində Cü mhuriyyət dövrünün istiqlalçı ədəbi qüvvələrinə ağır zərbə vuruldu. Qan lı repressiyalar, təqiblər A zərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti dövründə başlanmış yeni ədəbi oyanışın, müvəqqəti olaraq qarşısını ald ı. Teatr və musiqi. T e a t r. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaran ması milli teatrın fəaliyyətində də canlan maya səbəb oldu. Dövlətin fəa l kö məyi və müda xiləsi nəticəsində Azərbaycan teatrının inkişafında mühüm keyfiyyət dəyişikliklə ri baş verdi. Teatrın repertuarına Azərbaycan tarixi və milli a zadlıq mübarizəsi ilə bağlı yeni əsərlər gəld i. İctimai həyatda teatrın rolu artdı. Əsası 1873 ildə qoyulmuş peşəkar Azərbaycan teatr sənəti 20 əsrin əvvəlində milli mədəniyyətin ən sürətlə irə- liləyən sahələrindən idi. 1900 ildə Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin rəhbərliy i ilə ilk daimi teatr truppası yarandı. "Nicat" mədəni-maarif cə miyyətinin nə zdində yaradılan teatr bölməsi (1906), qabaqcıl teatr xadimlə rin in bir truppada birləşdirilməsi milli teatrın inkişafında mühü m ro l oynadı. 1912 ildən "Səfa" cəmiyyətinin teatr bölməsi fəa liyyət göstərirdi. Azərbaycan teatr sənətinin korifeyləri Hüseyn Ərəblinski, Cahangir Zeynalov, M irzağa Əliyev, Hüseynqulu Sarabski, Sidqi Ruhulla və b. ço x çətin şəraitdə fəa liyyət göstərsələr də, həqiqi xa lq sənəti uğrunda fədakarlıq la və ina mla mübarizə aparırdılar. Azərbaycan teatrının qabaqcıl nü mayəndələri cə miyyətin mütərəqqi qüvvələrinin yardımına a rxa lanaraq, teatrın ideya-bədii səviyyəsini qaldırmaq və onu təşkilati cəhətdən möhkə mləndirmə k üçün pərakəndə teatr truppaların ın bir- ləşdirilməsinə ça lışırdılar. Məh z bunun nəticəsində aktyorların yaradıc ılığ ının inkişafına, onların peş əkarlığ ının yük- səldilməsinə qayğı göstərən "Müsəlman artistləri cə miyyəti" yaradıldı. Bütün bu truppalar milli dra maturgiyanın və dünya dramaturg iyasının ən yaxşı əsərlərini uğurla tamaşaya qoyurdular. Lakin 1918 il mart soyqırımı zamanı Bakıda olan teatr və aktyor truppaları pərakəndə hala düşmüş, demək o lar ki, fəaliyyətlərin i dayandırmışdılar. Ya lnız A zərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti qurulduqdan sonra Bakıda teatr truppalarının yenidən təşkil olunmasına şərait yarandı. Cü mhuriyyət dövründə Bakıda fəaliyyətini bərpa et miş ilk truppa "Hacıbəyli
Bağdadbəyov, Hüseyn Ərəblinski, Hüseynqulu Sarabski, Mu xtar Məhəmməd zadə, Rza Darablı, Sidqi Ruhulla, Ələkbər Hüseynzadə, Məmmədtağı Bağırzadə, Bağır
96
Cabbarzadə, Əbülhəsən Anaplı, Əh məd Anatollu, M ir Mah mud Kazımovski, Məğfurə xan ım, Yeva (Yevgeniya) Olenskaya, Semnur xanım Mina xanım və başqalarını bir yerə toplayaraq, həftədə üç gün növbə ilə dra m, ko mediya, opera və operetta tamaşaları göstərir, repertuarın ı zənginləşdirmə k qayğısına qalırd ı. "Hacıbəyli qardaşları"nın teatr truppasında Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin "Dağ ılan tifaq", "Pəri-cadu", "Ağa Məhəmməd şah Qacar", Şə msəddin Sa min in " Gaveyi-ahəngər", Sultan məcid Qən izadənin "A xşam səbri xey ir ola r", Mehdi bəy Hacınskinin "Su ltan Əbdülhə mid in " xəl" i və ya xud zülm və istibdadın axırı", Cə fər Cabbarlın ın "Ənvər bəyin Ədirnə fəthi", İsa bəy Aşurbəylinin "Azərbaycan" kimi dra m əsərləri, Üzeyir bəy Hacıbəylin in "Arşın ma l a lan", "O o lmasın, bu olsun" ("Məşədi İbad"), "Ley li və Məcnun", "Əsli və Kərə m", "Şah Abbas və Xurşid banu", Zülfüqar Hacıbəylinin "Aşıq Qərib", "Evliy kən subay", Müslüm Maqo mayevin "Şah İs mayıl" kimi opera ları və operettaları dəfə lərlə göstərilmişdir. Cü mhuriyyət dövründə Azərbaycanın digər şəhər və qəzalarında da teatr truppaları təşkil olundu. Şuşada Hacıbəyli qardaşlarının teatr müdiriyyətinin filialı yaradıldı. Bu dövrdə tamaşaların göstərilməsi üçün daimi teatr binasının olmaması (musiqili tamaşalar şəxsi teatrların səhnəsində göstərilirdi), mürtəcə qüvvələrin A zərbaycan teatrının tərəqqisinə əngəl törət məsi və s. çətinliklərə ba xma-
97
98
yaraq, ölkən in mədəni həyatı canlan ır, yenilik abhavası aydın hiss edilird i. Cü mhuriyyət Höku mətinin teatrın inkişaf etdirilməsində məqsədyönlü işlərindən biri də Azərbaycan Dövlət Teatrının təşkili oldu. Azə rbaycan professional teatrının tarixi 1873 ildən başlansa da, yalnız A zərbaycan Xa lq Cü mhuriyyəti dövründə Dövlət Teatrı statusu aldı. Cü mhuriyyət Hö ku mətin in 1918 il 9 oktyabr tarixli qərarına əsasən teatr işi maarif nazirliyinin sərəncamına verildi. Oktyabrın 18-də isə Höku mət Dövlət Teatrının təşkili haqqında xalq maarifi nazirinin məru zəsini d inləyərək, Mayılov qardaşları teatrının binasını (indiki Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrı) həmin teatr üçün almaq barədə qərar qəbul etdi. Qəra rda Bakıda dövlət teatrın ın yaradılmasın ın vacib liy i və bunun üçün Mayılov qardaşları teatrı binasının daha münasib olduğu nəzərə alınaraq, xalq maarifi nazirinə teatrın b inasını məcburi surətdə, lakin ədalətli qiy mətlə nazirliyin sərəncamına almaq və bundan sonra onu Dövlət teatrı ad landırmaq tapşırılırdı. Azə rbaycan səhnə sənətinin xadimlə ri yeni yaradılmış teatrın tərkib inə daxil oldular.
Azərbaycan Dövlət Teatrının aç ılışı və fəaliyyəti Xa lq Cü mhuriyyəti dövründə mədəni həyatın ən parlaq səhifə - lərindən biri id i. Əgər bu va xta qədər "Hac ıbəyli qardaşları" truppası, əsasən, opera və operetta ta maşaları göstərmişdisə, Dövlət Teatrı təşkil edildikdən sonra onun repertuarı zənginləş miş, Mirzə Fətəli A xundzadə, Nəriman Nərimanov, Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev, Nəcəf bəy Vəzirov, Cəlil Məmmədquluzadə, Hüseyn Cavid, Cəfər Cabbarlı və digər görkəmli dramaturqların əsərləri ilə yanaşı, dünya klassiklərinin əsərləri də səhnəyə qoyulmuşdur. Dövlət Teatrın ın açılmasını, onun tarixi əhəmiyyətini və vəzifələrini, aktyorluq sənəti və teatr qarşısında meydana çıxan b ir sıra məsələləri etraflı şəkildə işıqlandıran ictimai xadim, publisist Mirzəbala Məmməd zadə "Höku mət və teatro" məqa ləsində milli və qüdrətli bir səhnəyə malik o lmaq üçün yüks ək səviyyəli əsərlər meydana qoya biləcək ya zıçıların, həmç inin hə min səhnə əsərlərini mü kə mməl sənətkarlıq la xalqa çatdırmağa qadir olan aktyorların yetiş dirilməsini zəruri sayır və onların hər ikisinin mövcud olduğunu bildirird i.
Yüklə 6,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|