1-mavzu: Psixologiya haqida tushuncha. Reja

Reaksiya tempi. Psixik reaksiyalar va jarayonlarning ke- chish tezligiga, binobarin harakat tezligiga, nutq suratiga, faro- satlilikka, aql tezligiga asoslanib xulosa chiqariladi.

Harakatlarning silliqligi va unda qarama-qarshi sifat rigidlik (qotib qolganlik), shaxsning o‘zgaruvchan tashqi ta’sirotlariga qanchalik yengillik va chaqqon muvofiqlashuvi- ga, shuningdek, uning xatti-harakatlari qanchalik sust va qotib qolganligiga baho berishdan iboratdir.

Ekstravertlik va intravertlik. Shaxsning faoliyati va reaksiyasi ko‘p jihatdan nimalarga bog‘liqligiga, chunonchi favqulod- dagi, tashqi ta’sirotlarga (ekstravertlik) yoki aksincha, timsollar-ga, tasavvurlarga, o‘tmish hamda kelajak bilan uyg‘unlashgan mulohazalarga (intravertlik) taalluqlidir.

Sangvinik — juda faol, har bir narsaga ham qattiq kulaveradi; yolg‘on dalillarga jahli chiqadi. Atrofdagi narsalar, ma’ruzalar diqqatini tez jalb etadi. Imo-ishoralarni ko‘p ishlatadi, chehrasiga qarab kayfiyatini aniqlab olish qiyin emas. Ju­da sezgir bo‘lishiga qaramay kuchsiz ta’sirni (qo‘zg‘atuvchilar) seza olmaydi, serg‘ayrat, ishchan, toliqmas. Faollik bilan refaollik munosabati muvozanatda, intizomli, o‘zini tiya biladi, boshqara oladi. Xatti-harakati jo‘shqin, nutq surati tez, yangi- likni tez payqaydi, aql-idroki tiyrak, topqir, qiziqishlari, kay- fiyati, intilishlari o‘zgaruvchan. Ko‘nikma va malakalarni tez egallaydi. Ko‘ngli ochiq, dilkash, muloqotga tez kirishadi. Fantaziyasi yuksak darajada rivojlangan, tashqi ta’sirlarga h zirjavob.

Xolerik — sust senzitivlik xususiyatiga ega. Juda faol va refaol. Ko‘pincha refaolligi faollikdan ustun keladi. Betoqat, serg‘ayrat, tinimsiz. Sangvinikka qaraganda silliqroq, lekin ko‘proq qotib qolgan. Qiziqishlari, intilishlari barqaror, xat-ti-harakatlarida qat’iylik mavjud. Biroq diqqatni bir joyga to‘plashda qiynaladi. Nutq surati tez va hokazo.

Flegmatik — senzitivligi sust, his-tuyg‘usi kam o‘zgaruvchan, shunga ko‘ra bunday shaxsni kuldirish, jahlini chiqarish, kayfiyalini buzish qiyin. Ko‘ngilsiz hodisa, xavf-xatar haqi­dagi xabarga xotirjamlik bilan munosabatda bo‘ladi. Vazmin, kam harakat, imo-ishorasi, mimikasi ko‘zga yaqqol tashlanmaydi, lekin serg‘ayrat, ishchan, faol, chidamli, matonat. Nutq va harakat sur’ati sust. Faoliyati kamroq. Diqqatni to‘plashi osoyishta. Diqqatni ko‘chirishi qiyin. Intravertlashgan, kamgap, ichimdan top, yangilikni qabul qilishi qiyin. Tashqi ta’sirotlarga sustlik bilan javob beradi.

Melanxolik — sentizivligi yuksak, tortinchoq, g‘ayratsiz, arazchan, xafaqon. Jimgina yig‘laydi, kam kuladi. Qat’iyligi va mustaqilligi zaif. Tez toladi, diqqati beqaror. His-tuyg‘usi sust o‘zgaradi. Rigid, interavertlashgan.