17
kerakki, muz va suv aralashmasi faqat muz yoki qoming o‗ziga nisbatan uni ko‗proq
sovitadi, chunki suv va muz aralshmasi olinganda aralashma idish devor- lariga to‗
liq tegib turadi. Suvning ishtroki reaksiya borishiga
xalal bermaydigan hollarda
muzni to‗g‗ridan-to‗g‗ri reaksion aralashmaga tashlash maqsadga muvo- fiqdir; shu
usul bilan past haroratni ma‘ lum vaqtgacha saqlab turish mumkin.
Agar reaksion aralashmani 0 °C dan past haroratgacha sovitish kerak bo'lsa, u
xolda
sovituvchi arcdashmalar
ishlatiladi. Quyida ba‘zi
bir tuzlaming qoryoki muz
bilan hosil qiladigan sovituvchi aralashmalaridan misollar keltirilgan.
Organik moddalarniajrat1b olish va tozalash usullari
Reaksiya natijasida hosil bo‗lgan asosiy modda reaksion aralashmada boshqa
qo‗shimcha moddalar bilan aralashgan holda bo‗ ladi. Sintez qilingan moddani sof
holda ajratib olishda reaksion aralashmadagi
moddalaming eruvchanligi va
uchuvchanligi turlicha ekanligidan foydalaniladi. Bundan tashqari, moddalami
tozalashda ulaming adsorbentlarga yutilish xususiyati- dan ham foydalaniladi.
Quyida moddalarni sof holda ajratib olishning organik kimyoda qo‗llaniladigan
asosiy usullarini ko‗rib chiqamiz.
Qayta kristallash usuli
Moddalami ajratib olish va tozalashning qayta
kristallash usuli moddalar
eruvchanligining har xil ekanligiga asoslangan. Bu usulda kerakli moddani o‗ta
to‗yingan eritmalardan kristall holda ajratib olinadi, qo‗shimcha moddalar esa
eritmada qoladi.
0‗tato‗yingan eritmalar ikki xil usul bilan hosil qilinadi: a)
erituvchining bir
qismini bugMatib yuborish; b) qizdirish yo‗Ii bilan hosil qilingan eritmalami sovitish.
Moddaning eruvchanligi haroratga bogMiq bo‗lgan hollarda ikkinchi usuldan
foydalaniladi.
Qayta kristallash jarayonida erituvchi sifatida suv,
etil spirt, benzin, benzol,
atseton, etil efiri, konsentrlangan sirka kislota va xloroform ishlatiladi. Keyin eruvchi
moddalar uchun nitrobenzol, piridin ishlatish mumkin.
Qattiq korbonat kislotaning efir yoki atseton bilan birikmasi (aralashmasi) yana
ham past haroratni (- 78 °C gacha) hosil qiladi. Agar muz boMmasa, ammoniy xlorid
yoki ammoniy nitratni suvda'eritib, -15 °C li harorat hosil qilish mumkin (buning
uchun 25 qism tuz 100 qism suvda eritiladi).
Erituvchini to‗g‗ri tanlash uning muvaffaqiyatli chiqishiga yordam beradi.
Erituvchi tanlash uchun bir necha probirka olib, ularga taxminan 2
g
dan modda
solinadi. So‗ngra har bir probirkaga turli erituvchilardan 1 ml dan quyib, modda to‗
liq eriguncha qizdiriladi. Eritma sovigandan keyin hosil bo‗lgan
kristall qaysi
probirkada ko‗p boisa, o‗shaprobirkaga solingan erituvchi tanlanadi. Agar modda
biror erituvchida juda yaxshi erib, ikkinchisida yomon erisa, u holda erituvchi sifatida
18
ulaming aralashmasini sinab ko‗rish kerak.
Qattiq moddalami qayta kristallash usuli bilan tozalash sulfanil kislota misolida
bayon etilgan (1-tajriba).
Dostları ilə paylaş: