99
+
+
−
−
0
−
+
−
+
−
−
0
a
'
=arctg(y/x)
a
'
=360
ο
− arctg(y/x)
a
'
=180
ο
− arctg(y/x)
a
'
=180
ο
+ arctg(y/x)
a
'
=90
ο
a
'
=0
İ
n
-ni təyin etmək üçün cihazın
bölgülərinin qiyməti və
yekun vektorun qiyməti məlum olmalıdır, əgər nümunə düzgün
formaya malik deyilsə, onda nümunənin həcmi də məlum
olmalıdır və İ
n
aşağıdakı kimi hesablanır.
İ
n
=
V
R
ε
2
1
Nəhayət, bütün düzəlişlər aparıldıqdan sonra meyillik
bucağı D= a
'
+Az+D
düz.
Az -nümunənin yerləşdiyi yerin
azimutudur D
düz
isə yerli düzəlişdir.
r kəmiyyəti aşağıdakı kimi hesablanır.
r=
2
2
2
z
y
x
∆
+
∆
+
∆
Bütün təyin olunan kəmiyyətlər D, J, R, r 3-cü cədvəldə
yazılır və sonra xətalar hesablanır.
2.6. Yekun
Ιn vektorunun istiqamətinin təhlil üçün
seçilməsi
Bir halda
Ι
n
vektorunun yığımın qiymətinin cəmi süxur-
ların xassələri ilə təyin olunur, çox vaxt tətbiq olunan metodika
ilə nümunələrin götürülməsi və ölçülməsi tədqiqatçıdan çox az
asılıdır, çünki hər bir tədqiqatçı təhlil olunan
Ι
n
vektorunun
sayının artırılması ilə dəqiq nəticələr almağa çalışacaq. Statistik
təhlil paleomaqnit nəticələrinin emalının müxtəlif
mərhələlərində istifadə oluna bilər.
Təcrübi olaraq hər bir laydan 2-3 nümunə götürmək
vacibdir, bununla həm nəzarət olunur, həm də təsadüfi
səhvlərin aşkar edilməsi üçün vacibdir. Belə
səhvlər
100
nümunələri götürdükdə yatımların pozulduğu yerdə, həmçinin
Ι
n
stabilliyini öyrəndikdə olur.
2.7. Paleomaqnit qütbün koordinatlarının Vulf şəbə-
kəsində təyini
Paleomaqnit qütbün koordinatlarının təyini öyrənilən
nümunələr üçün D
ο
və J
ο
-ın orta qiymətlərinə görə aparılır. Bu
bucaqları ilkin maqnitlənmənin orta istiqamətinin qiymətindən
istifadə olunur.
Şimal paleomaqnit qütbün koordinatları D
ο
və J
ο
– orta
qiymətilə
və öyrənilən nümunələrin yerləşdiyi nöqtənin coğrafi
koordinatları φ və λ-nın köməyilə Vulf şəbəkəsində aşağıdakı
kimi təyin edirlər:
1. Mumlu kağızın şimal qütbünün (N) paletkanın şimal
qütbüilə üst-üstə salmaq (şəkil 30);
Şəkil 30.
Meyillik və əyimlik bucağına görə en dairəsi φ
və λ məlum nöqtə üçün paleomaqnit qütbün vəziyyətinin
təyini.
2. Mərkəzi meridian üzərində (mərkəzi
meridian nümunələr götürülən
Yerin λ uzunluq dairəsini
101
hesab etmək lazımdır) nümunələr götürülən şimal en dairəsi φ (
en dairəsini ekvatordan) A nöqtəsi qoyulur;
3. Mumlu kağızın şimalını saat əqrəbinin əks istiqamət-
ində 90
o
fırlayaraq ekvatorla üst-üstə salmaq;
4. A nöqtəsindən sağa tərəf ekvator boyunca 90
o
sayıb B
nöqtəsini qoyurlar.
5. B nöqtəsindən meridian boyunca saat əqrəbi istiqa-
mətində D
ο
əyimlik bucağı qeyd olunur (ekvatordan paletkanın
S qütbünə qədər olan ara, yəni 0-90
ο
və paletkanın N-dən
ekvatora qədər olan ara, yəni 360-270
ο
D nöqtəsi ilə A nöqtəsi
bir yarımkürədə yerləşir, 90
ο
-dən 270
ο
-yə qədər arada D və A
nöqtələri başqa yarımkürədə yerləşəcəklər. 6. A və D
nöqtələrini bir meridianda yerləşdirib və A nöqtəsindən D
nöqtəsinin əks istiqamətində δ
м
=90
ο
- φ
м
P nöqtəsi qoyulur. Bu
halda A və D nöqtələrinin hansı yarımkürədə Yerləşməsi
nəzərə alınmalıdır, bir yarımkürədə yoxsa müxtəlif
yarımkürələrdə. Axırıncı halda bu nöqtələr simetrik olaraq
müxtəlif meridianlarda yerləşəcək, yəni qütbdən o tərəfdə
mərkəzi meridianın müxtəlif tərəflərində P nötəsi şimal
paleomaqnit qütb olacaqdır.
Paletkanın N-ni ilə mumlu kağızın N-nini üst-üstə salıb P
nöqtəsinin koordinatlarını saymaq lazımdır. En dairə
ekvatordan hesablanır, uzunluq dairəsi mərkəzi meridian hesab
edilən λ-dan hesablanır. Sağa müsbət (şərqə), sola isə mənfi
(qərbə) burada nəzərə almaq lazımdır ki, P nöqtəsi bir
yarımkürədə yerləşir, yoxsa əks yarımkürədə. Şimal qütbü
yalnız N istiqamət üçün hesablanılır, S üçün hesablanmır.
2.8. Süxurlarda
Ι
n
vektorunun qiymətinin real (düzgün)
paylanması
Süxurlarda
Ι
n
vektorunun istiqamətinin düzgün paylan-
ması çox hallarda Fişerin paylanmasına üyğundur. Çox az
hallarda paylanma Fişerin paylanmasından fərqli olur. Layda
Ι
n
vektorunun istiqamətinin real paylanması Fişer
paylanmasına uyğundur, onda aşağıdakı
şərtlər
102
ödənməlidirlər:
1. Süxurda yalnız maqnitlənmənin bir komponenti
mövcud olmalıdır, (ilkin, yaxud ikinci maqnitlənmənin) yaxud
da birindən başqa qalanları xaotik yerləşirlər;
2. Bir dəstə süxurlar üçün Yerin maqnit sahəsində
Ι
n
–nin
əmələ gəlməsi zamanı ölçmə xətası çərçivəsində Yerin maqnit
sahəsi sabit qalıb, yaxud da onun dəyişməsi həyacanlaşma
xarakteri daşıyır:
3. Süxurun anizatropluğu
Ι
n
vektorunun istiqamətin
paylanmasın dəyişmir. 31-ci şəkildə müxtəlif həqiqi paylan-
malar göstərilmişdir, bunlardan ikisi Fişer paylanması ilə
uyğundur ikisi isə uyğun deyil;
Şəkil 31
. Süxurlarda
Ι
n
istiqamətinin paylanmasına misal.
2.9. Paleomaqnit təhlil üçün vacib olan Yerin müasir
maqnit sahəsinin qanunauyğun paylanması
Paleomaqnit məlumatların təhlili və etibarlılığının qiy-
mətləndirilməsinin əsasları.
Keçmiş geoloji dövrlər üçün Yerin maqnit sahəsinin
öyrənilməsi hazırda elə
vəziyyətdədir ki, biz
hələlik Yerin qədim maqnit sahəsinin müəyyən