A. A. Baki- 009 Redaktor : Əməkdar elm xadimi professor M.İ.İsayeva Ali məktəb tələbələri üçün dərslik
Yüklə 1,04 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.31. Qalıq maqnitlənmənin stabilliyi
79 olmaz və Ι n
kimi işarə edilir. Süxurların əmələ gəldiyi epoxada t 0 sahəsinin gərginliyi H 0 , onda ilkin maqnitlənmənin vektoru olaraq aşağıdakını yazmaq olar.
Ι n
= ξ o (0….)H 0
Ι n 0 = ξ 0 (t o ….)H o
Burada ξ o (0….) maqnitlənmənin növündən, tərkibindən, əmələgəlmə şəraitindən və süxurun sonrakı tarixindən, süxurun yaşından və bəzi parametrlərdən asılı bəzi tenzor funksiyasıdır, ξ o (0….) t o =0 anında süxurun əmələ gəldiyi anda funksiyanın qiymətidir. Mövcud dəyişən maqnit sahəsinin H o gərginliyində süxurlarda gedən proseslər təkcə ilkin maqnitlənmənin azalmasına yox, eyni zamanda yeni maqnitlənmənin əmələ gəlməsinə səbəb olur. Yeni ferromaqnitin əmələ gəlməsi, bərk məhlulun parçalanması və vyazki maqnitlənmənin əmələ gəlməsi Yerin dəyişən maqnit sahəsində baş verir H(t). Bu mürəkkəb maqnitlənmə ilkin maqnitlənmədən sonra yaranır və ikinci maqnitlənmə Ι n
adlanır. Beləliklə, birinci və ikinci maqnitlənmələrtəbii qalıq maqnitlənmədəki maqnitlənmələrin cəmi kimi baxılır .
Ι n
= Ι n 0 + Ι n h kimi göstərilir. Paleomaqnit tədqiqatın qarşısında duran məsələni belə ifadə etmək olar: məlum Ι n
və H 1 -ə görə süxur əmələ gəldiyi dövrdə Yerin maqnit sahəsinin qiymətini H 0 və istiqamətini təyin etməkdən ibarətdir. Təbii olaraq sual ortaya çıxır, paleomaqnit tədqiqatlar vasitəsilə süxurlarda təbii qalıq maqnitlənmənin qiymət və istiqamətini bilərək süxur əmələ gəldiyi dövrdə Yerin maqnit sahəsinin qiymətini və sahənin gərginliyini təyin etmək olarmı. Paleomaqnit tədqiqatların təcrübəsi göstərir ki, Ι n
və H 0
arasındakı asılılıq çox sadədir. Bundan başqa bir çox hallarda kifayət qədər inamla, demək olar ki, süxurlar əmələ gəldiyi dövrdə yaranan təbii qalıq maqnitlənmə müqayisədə çox az dəyiməyə məruz qalıb, bu dəyişməni düzəlişlər verməklə, yaxud da maqnit təmizləməsilə 80 nəzərə almaq olar. Bunları aparmaqda məqsəd ikinci maqnitlənməni yox etməkdən ibarətdir. Bazalt lavalarını, qırmızı rəngli çökmə süxurları və bir çox boz rəngli gilli süxurlar paleomaqnit tədqiqatlar üçün əlverişlidir.
1.31. Qalıq maqnitlənmənin stabilliyi İstənilən növ qalıq maqnitlənmənin stabilliyi, yaxud davamlılığı dedikdə, özlərinin qiymət və istiqamətini dəyişməz saxlama qabiliyyətinə malik olması deməkdir. Qalıq maqnitlənmə müxtəlif səbəblərdən dəyişə bilər: sabit və dəyişən maqnit sahəsinin təsirindən, temperaturun dəyiş- məsindən, kimyəvi və mineraloji dəyişmələrdən, mexaniki təzyiqdən, relaksasiya hadisələrindən, yəni o səbəblərdən ki, ferromaqnit minerallar əlavə olaraq bu və ya digər növ qalıq maqnitlənmə əldə edir. Bu proseslərin hamısı sabit maqnit sahəsi olmadıqda gedirsə, bu təsirlər qalıq maqnitlənməni azaldır, lakin sabit maqnit sahəsinin cüzi bir qiymətində isə maqnitlik tam yox olur. Müxtəlif növ maqnitlənmələrin olması ferromaqnit nümunələrdə energetik maneənin hündürlüyünün bir-birindən fərqlənməsi ilə yox, həmin ferromaqnit cisimlərin özunə məxsus fiziki xassələrindən asılıdır. Ona görə də potensial maneədən keçdikdən sonra bu və ya digər təsirlərə qarşı müəyyən həssaslıq meydana çıxır. Bu həssaslıq maqnit- lənmə zamanı muxtəlif növ qalıq maqnitlənmələrin xarici maqnit sahəsindən asılılığı və eyni zamanda eyni xarici sahədə H muxtəlif qiymətli qalıq maqnitlənmələrin əmələ gəlməsi ilə əlaqədardır. (J rt , J
ri , C
rs , J
ro və s.). Bu adları çəkilən qalıq maqnitlənmələrin müxtəlif sabitliyə malik olması ilə izah olunur. Sahənin artması ilə ən böyük qiymətə temperatur qalıq mqnitlənmə J rt bir az yavaş C ri ideal maqnitlənmə, ən zəif artan isə normal maqnitlənmə J r növü malik olur. Müxtəlif ampli- tudalı maqnit sahəsində eyni qiymət alan müxtəlif növ qalıq maqnitlənmələr dəyişən maqnit sahəsinin amplitutundan asılı olaraq (şəkil 21 ə bax) yuxarıdakı qaydada təqdim olunub. Böyük davamlılığa tam temperatur qalıq maqnit- 81 lənmə J
rt malikdir. Kimyəvi qalıq maqntlənmə J rs bir az pis öyrənilmişdir və məlumdur ki, geniş hüdudlarda dəyişə bilər və bir domenli dənəcik ölçüsündə olduqda sabitliyi J rt -yə yaxınlaşır. Qeyristabilliyə ideal qalıq maqnitlənmə malikdir J i . Süxurun yarandığı vaxtdan çox zaman keçdikdə vyazki qalıq maqnitlənmənin (J rv ) stabilliyi artır. Qalıq maqnitlənmənin qızmaya davamlılığı (sabitliyi) temperaturdan asılı olaraq maqnitsizləşdirmə əyrisi ilə xarakterizə olunur. Ən böyük sabitliyə temperatur və kimyəvi qalıq maqnitlənmə növu, ən zəif sabitliyə isə normal və vyazki maqnitlənmələr malikdirlər. Hər bir ferromaqnetik nümunə eyni zamanda bir neçə növ müxtəlif istiqamətli qalıq maqnitlənməyə malik ola bilər. Belə ki, bu və ya digər növ maqnitlənmələrin əmələ gəlməsi müəyyən proses nəticəsində baş verir. Belə bir numunəni dəyişən maqnit sahəsinə h salaraq sahənin amplitudası artdıqca əvvəlcə az stabilliyə malik olan J r ,
rpt sonra J
rv , J
ri ən axırıncı növbədə isə C rc və J
rt yox
olacaqdır (şəkil 20-yə bax) dəyişən maqnit sahəsinin təsiri ilə maqnitsizləşdirmə əyrisi verilmişdir. 1.32. Süxurların paleomaqnit stabilliyi və Ι
İstənilən paoleomaqnit tədqiqatlarda əmələ gələn əsas suallardan biri süxurlarda müşahidə olunan qalıq süxurun əmələ gəldiyi dövrlə Yerin maqnit sahəsi arasında əlaqə necədir? Bu suala cavab almaq üçün aşağıdakı məsələləri həll etmək lazımdır: 1. Süxurlarda Ι n
maqnitliyinin ilkin Ι n o qismini təyin etmək. 2. Ι º n -in qiymət və istiqamətini tapmaq. 3. İlkin qalıq maqnitlənmənin təbiətini öyrənmək və onun Yerin qədim maqnit sahəsilə əlaqəsini bilmək. 4. Ι n
-ın H o ilə əlaqəsinin xarakterini bilərək H o - ın qiymət və istiqamətini təyin etmək. Bu məsələlərdən birincisinin həlli süxurların paleomaq- nit stabilliyinin təyinidir. Üçüncü məsələnin həlli təyin olunan təbii qalıq maqnitlənmənin əhəmiyyəti adlanır. Paleomaqnit stabillik- ilkin qalıq maqnitlənmənin 82 təmizliyidir. Bu süxurların ilkin qalıq maqnitlənməsinin dağıl- masını və ikinci maqnitlənmənin əmələ gəlməsini, eyni zamanda həmin süxurda bu prosesin intensivliyini təyin edir. Paleomaqnit stabillik-süxurun ilkin təbii qalıq maqnitliyinin istiqamətinin saxlanmasını təyin edən əsas fiziki faktordur. İlkin maqnitlənmənin istiqamətinin dəyişməsi, eyni zamanda Ι n ° -la
Ι n h arasındakı bucaqdan da asılıdır. Təbii qalıq maqnitlənmənin əhəmiyyətinin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, süxurda təyin olunan ilkin maqnitlənmənin istiqamətinin süxur əmələ gəldiyi dövrdə mövcud olan Yerin maqnit sahəsinin istiqaməti ilə uyğun olmasını və bu sahənin gərginliyinin təyin edilməsindən ibarətdir. Paleomaqnit stabilliyin ölçüsü olaraq ilkin qalıq maqnit- lənmənin birinci və ikinci maqnitlənmənin cəminin nisbətinə bərabərdir.
h n n n S Ι + Ι Ι = ο
S=0 süxur tam stabil deyil, S=1 maqnitlik tam stabildir. Ba- şlanğıc maqnitlənmənin saxlanma ölçüsü başlanğıc qalıq maqnitlənmənin ilkin qalıq maqnitlənməyə nisbətinə bərabərdir.
=
Q s n o n Ι Ι ;
S-in qiyməti adətən sadəcə olaraq süxurun maqnitliyinin pa- leomaqnit stabilliyi adlanır. ns Q isə maqnitlənmənin köhnəlməsini göstərir. Geoloji keçmişdə Yerin qədim maqnit sahəsinin gər- ginliyinin təyinolunma metodikası hələ tam işlənib hazır- lanmamışdır və Yerin maqnit sahəsinin gərginliyinin dəyiş- məsinin geoloji tarixi aydınlaşdırılmayıb və problem olaraq qalır. Hələlik artıq bir həll yolu dəqiqləşdirilib, metodiki cəhətdən işlənib hazırlanmamışdır. Ona görə də hazırda paleo- maqnit tədqiqatlar Yerin maqnit sahəsinin istiqamətinin Yüklə 1,04 Mb. Dostları ilə paylaş:
|