A L l a h V e r d I emi nov mir cəlalin
Yüklə 176 Kb. Pdf görüntüsü
|
güc, haqsızlığın aradan qaldırılması daha çox maraqlandı rır. Onlar ədalətli işə qol qoyurlar və ədalətli də cəmiyyət qurmağa əmindirlər. Hər halda yıxılan quruluş bu məğlu biyyətə layiqdir; keçmiş burjua əxlaqi inqilabın yetirəcəyi cəmiyyəti təmin etmir: "-Yaşasın qırmızı Azərbaycan, Sovet Azərbaycanı! Şə hər zəhmətkeşləri, inqilab bayraqları olan rus oğlunun muştuluq səsinə bitmək bilməyən alqışlarla cavab verdilər -Yoldaşlar! Bu səs bütün qüdrəti, dərin və cahanşümül mənası ilə hər tərəfə yayıldı, eşidilənlərin zehninə ayıqlıq və işıq verdi. - Yoldaşlar!!!" Qələbənin səsidir bu. Mərdan daha çox sevinir, məb- husları azad edir. Bu, bəlkə də inqilabçıların ilk qələbəsi dir. M. Cəlal romanda inqilabın dalğasını musiqinin fonun da təsadüfən verməmişdir: "Bir səs Mərdanı öz xəyalların dan ayırdı. Sənət texnikumu tələbələrinin musiqi dəstəsi qalib qızıl əsgərləri təbrikə gəlirdilər...Orkestrin gur və şadlıq səsi yalnız əsgərləri yox, silahla alınmış, çox qur banlar bahasına fəth olunmuş böyük və müqəddəs azadlı ğı alqışlayırdı." A.Lunaçarski yazırdı ki, hər bir inqilab nə həng bir simfonyadır. Eşidilən musiqi bir tərəfdən, ayrı-ay rı adamları- inqilabçıları ruhlandırır, digər tərəfdən, ictimai hadisənin təntənəsini" bədii obraza çevirir, mücərrədçilik- dən çıxarır. Üzeyir bəyin "Uvertüra"sı, Bethovenin "Qəhrə manlıq simfoniyası” bütövlükdə obrazlardır. Müsiqi bu mə qamlarda ictimai səciyyə daşıyır və M.Cəlal bununla hadi sənin poetikasını açır. Romanda inqilabi hərəkatın vüsət alması musiqinin müşayətilə baş verir. İnqilab gözəldir və bunu dərk etmək lazımdır, ona görə ki, inqilab səadət, xoş bəxtlik, azadlıq gətirir və A.Lunaçarski demişkən: - İnqila bı təkcə ona az və çox dərəcədə öz əqlilə nüfuz edə bilən --------------------------------------- 114 ---------------------------------------- adamlar deyil, həmçinin onun gözəlliyini duyan adamlar başa düşür və qəbul edirlər. "Bir gəncin manifesti" romanına qiymət vermək lazım gəlirsə, yenə təkrar edirəm: empirik təhlildən yan keçməli yik və əsərin məzmunundakı əxlaqilik meyarını əsas gö türməliyik. İnqilab vasitədir, maraqlısı bu vasitənin icraçı larının hansı əxlaqa, əqidəyə məlikliyidir. İnqilab qələbə çaldı, hakimiyyətdə şübhəsiz, fəhlələr, kəndlilər oturmaya caqlar. Mərdanlar, Yəhyalar, Talıblar və b. oturmayacaq lar. Hələlik isə müəllif üçün önəmlisi məhz baş qəhrəma nın inqilab yolunda əxlaqi dəyərləridir. Milyonlarla xalqı ar xasınca aparan və qələbə əldə edən yeni inqilabçı nəslin hiss və düşüncələri necədir? Mərdanı biz o qiyafədə təs vir edirik ki, yenilik-cəmiyyətin, insanın əxlaqi təzələnmə si xaricində başa düşülməməlidir; əxlaq inqilabdan ayrıl mazdır. Mərdan və onun həmkarları niyətlərinə, ideyaları na obyektiv şəraiti yaratmaqda israrlıdırlır və onları fərəhli həyat, ədalətlilik, ahəngdar münasibətlər düşündürür, bu na səy göstərirlər. Cəmiyyət və şəxsiyyətin əxlaqi tərəqqi sinə şərait yaradılsın. Mərdan xüsusilə, inqilabı işə inanır və əmindir ki, özü də olmaqla insanlarda mərdlik, mübariz lik, təşəbbüskarlıq və sairə əxlaqi- iradi keyfiyyətləri inki şaf etdirəcəkdir Mərdan əksi cəmiyyətlə xudafizləşirsə, "inqilabi xa rakteri" onun insaniliyini. qardaş məhəbbətini, ağır niskin- liyini üstələməkdə acizdir. Baharın ölümü onu indi başı ayılandan sonra düşündürür, maraqlandırır. Daha doğru su, fərdi hissləriylə əsla maraqlanmır. Lakin vaxt çatmış dır. Rəssam Arazdan on yaşlı Baharın portretini çəkdirmə yi xahiş edir, əlbəttə, rəmzi olsa da lazımdır, bütün azəri cocuqlarının ümumiləşdirilmiş surətidir: "Yoldaş Araz, mə nim qardaşım həqiqətən gözəl bir insan idi. Ceyran balası ______________________ - 115 - ------------------------------------- kimi qara, iri gözləri, daraq kimi kirpikləri vardı. Ağlayan da bir-birinə dolaşırdı. Günahsızlığının ifadəsini baxışında çəkin! O baxış mənim sinəmə sancılıb qalmışdır. Onun qəlb aynasında zərrə qədər pas yox idi. Yəqin ki, böyüyən də də olmazdı.” Roman Baharın lirik macərası ilə başlayır. Tale onu fə lakətlərə doğru səsləyir, lakin hələlik özünü qayğısız hiss edir, anası və qardaşının himayəsindədir. Romanın sonunda biz Baharın faciyəsini Mərdanın xə bərdarlığından sonra bir daha hiss edirik. Qara buludlar arxada qalmış, Mərdan sərbəstləşmişdir. İndi Baharın ye ri aydın görünür. Lakin Mərdanın ricəti təsirli səslənir: "Ba har, sən haradasan, bir qalx, qalx, kəndimizdə yoxsul uşaqları üçün düzələn məktəbin bağlara, bağçalara açılan pəncərələrinə bax! Quşlar kimi səs-səsə verən yoldaşları nın şirin nəğməsini eşit! Bu xoşbəxt uşaqların üzünə do ğan ağ günlər sənin də haqqın, payın idi. Həsrətilə öldü yün məktəb, dərs yoldaşları, yeni mahnılar sənə ana südü kimi halal idi Bahar, yetim qardaşım, sən hardasan, qalx. Anana tə səlli ver..." 116 IV Mir Cəlalın bədii üslubunda epik və lirik təsvirin qovuş ması xüsusi haldır. Bəzi dilçilər, xüsusilə, ədəbiyyata bağ lı tənqidçilər bu iki məfhumi ayırır, başqa qütbdən yanaşır lar. Bu, səhvdir, çünki xüsusilə, nəsrin poetikasından da nışanda yazıçı obrazın daxili aləmini, mühitin sosial psixo logiyasını, habelə təbiəti təsvir edərkən dilin məzmunun- dakı epik-lirik ovqatı ayırmaq niyyətini güdmür. Öncə, öz ana dilində yazır, öz soy-kökündə düşünür və ifadə edir. Ümumiyyətlə, yazılı ədəbiyyatda, təbii ki nəsrdə dilin im kanlarının yazıçı tərəfindən verilməsinin siyasi, sosial, milli, mənəvi əhəmiyyəti misilsizdir, yeri gələndə qaranlıq qalan ciddi məsələlərə məhz bədii əsərlərdə cavab tapılır. Azərbaycan yazıçıları M.F. Axundovdan başlayaraq xarici, o cümlədən ərəb, fars sözlərindən, tərkiblərindən xilas ola bilməmişlərsə, ədəbi dilimizin saflığını qorumuş, daha da inkişaf etdirmişlər. Professor, görkəmli dilçi Fəxrəddin Veysəllinin sözləri çox yeninə düşür: "Xalqın dili onun öz tairix hüdudlarından çox-sox əvvəl başlanan, bütün mənəvi həyatı boyu heç vaxt solmayan, həmişə yenidən pardaqlanan ən yaxşı çi çəkdir. Dildə bütün xalq, onun soykökü canlanır, onda xal qın ruhu yaradıcı qüvvə ilə fikirdə əriyir, vətənin siması olur onun havası, fiziki hadisələri, iqlimi, çölləri, dağları, dərələri, meşələri, çayları, qasırğa və tufanları şəklə və sə sə çevrilir"39. 39. Fəxrəddin Yadigar. Dilimiz, qeyrətimiz, qayğıları-mız. B. 1997, səh. 156-157. Yüklə 176 Kb. Dostları ilə paylaş:
|