A. V. Mavlonov

4.2. Diz’yunktiv buzilishlarni g’rganish

Diz’yunktiv buzilishlar g’zining holati va kelib chiqishiga qarab har xil kg’rinishda namoyon bg’lishi mumkin. Siljishlar aksariyat kg’tarilma-uzilma (vzbros) va tashlama-uzilma (sbros) kg’rnishida bg’ladi.

Vzbros kg’rinishidagi siljishda quduq bir qatlamni ikki marta kesib g’tishi mumkin, sbros kg’rinishidagi siljishda esa faqat bir marta kesadi. Siljishlar tufayli hosil bg’lgan yoriqlar ochiq va yopiq holda bg’lishi mumkin. SHuning uchun siljishlarning mavjudligi ba’zan ularning holatiga qarab g’tkazuvchan va g’tkazmas bg’lishi tabiiydir. Agar siljishlar yorig’i g’tkazuvchan bg’lsa, qatlamning butunligi buzilmaydi, lekin u g’tkazmaydigan bg’lsa, maqsuldor qatlamning chegarasi bg’lib hisoblanadi.
Uzilma va siljishlarning mavjudligi bevosita quduq kesmasidagi qatlamlarga qarab belgilanadi. Kg’pincha qatlamlar chuqurligi belgisining holatiga qarab ham tasavvur qilish mumkin.
Bir butun qatlamning bloklarida NSCH, GSCH, NGCH har xil holatda bg’lishi uzilma va siljishlar tg’siq vazifasini bajarganligini kg’rsatadi va u uyumning chegarasi bg’lib hisoblanadi. Ba’zan bir xil past balandlikda g’sha chegaralar mavjud bg’lsa ularning orasida bg’lgan siljishlar g’tkazuvchan bg’lmaganligidan dalolatdir, demak bunda siljishlar tg’siq bg’la olmaydi.
Bloklar orasidagi bir-biriga suyuqlik oqib g’tish - o’tmasligini kg’tarilma-uzilma (vzbros) - siljish, asosan qatlam yoki qatlamlarning bir qismi ikkinchi qismining yuqorisiga ko’tarilgan bg’ladi, tashlama-uzilma (sbros) esa, aksincha, bir qismi ikkinchi qismiga nisbatan pastga tushgan bg’ladi.
Bloklarda mavjud quduqlarni maxsus tadqiqot orqali aniqlash mumkin. Bunda bir quduqning ish tartibi g’zgartirilsa, ikkinchisiga ta’sir bg’ladi - demak qatlamda butunlik mavjud, agar ta’sir bg’lmasa, uzilma tg’siq vazifasini g’taydi. Diz’yunktiv siljishlarning shaklini, ularning g’lchamini va shu kabi xususiyatlarini kesmalar usuli bilan tuzilgan struktura xaritalarida aniq ifoda etiladi. Buning uchun uzilmalar tekisligiga perpendikulyar holatda joylashgan kesmalar tanlanadi va bu kesmalarning soni qancha kg’p bg’lsa, natija shuncha aniq bg’ladi. Bunda kesmalar chizig’i xaritaga tushiriladi, qatlamning tepa chizig’i kesmalarga tushiriladi. Bunda bir izogipsni tayanch belgi sifatida qabul qilish maqsadga muvofiqdir. Tayanch chizig’iga siljish yuzasining kg’rsatkichlari aksi tushiri-ladi hamda qatlam sathining kg’rinishi ham tushiriladi. Bunda g’sha nuqtalarning kg’rsatkichi ham yozib qg’yiladi.
Xaritada har bir kesma chizig’ining belgisi ifodala-nadi va qatlam sathi kg’rsatiladi, sg’ngra bir xil kg’rsatkichli nuqtalar g’zaro tutashtirilib, qatlam yuzasida-gi uzilma chizig’i hosil qilinadi. Sg’ngra g’sha chiziq yonida-gi qatlam yuzasini ifodalovchi izogipslar g’tkaziladi.
Struktura xaritasidan uzilmaning amplitudasini topish juda oson. Buning uchun uzilma chizig’iga kelib taqalgan izogipslarning kg’rsatkichidagi farqini chiqarish lozim. G’sha kg’rsatkich siljish necha metrga sodir bg’lganligini bildiradi. Agar siljish og’ma tekislik bg’yicha sodir bg’lgan bg’lsa struktura xaritasiga ikkita chiziq tushiriladi: biri kg’tarilgan blokdagi chiziq, ikkinchisi pastga tushgan blokdagi chiziq sifatida kg’rsatiladi. Sbros holatida bu ikkala chiziq fikran yuqoridan qaraganda kg’rinarli, shuning uchun ularni tutash chiziq bilan ifodalanadi, vzbros holatida esa bir blok ikkinchisining ustiga chiqqanligi uchun u chiziqlardan faqat bittasi "kg’rinadi" va shuning uchun u tutash chiziq bilan ifodalanadi, "kg’rinmaydigan" chiziq, esa nuqta chiziq bilan ifodalanadi. Uzilmalar chiziqlari orasidagi masofa uzilmaning kg’rsatkichidir va ular orasida qatlam izogipsi g’tkazilmaydi.