A zərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi
Yüklə 1,2 Mb. Pdf görüntüsü
|
12. Faruk Sumer. Eski Türklerde şehircilik, Ankara. 1994, TTK yay 13. Ramazan Şeşen. İslam coğrafyacılarına göre Türkler ve Türk ülkeleri, Ankara, 1998, TKAE yay., 14. R.Şeşen. A. g. e 15. R.Şeşen. İbn Fadlan seyahatnamesi. İstanbul. 1985. 1 6. Ramazan Şeşen. İslam coğrafyacılarına göre Türkler ve Türk ülkeleri 17. Zühal Yüksel.Şecereyi-Türke göre Moğol boyları, Kebikec, İstanbul. 2003 18. B.Y.Vladimirtsov. Moğolların ictimai teşkilatı, çeviren A.İnan, Ankara. 1995, TTK yay . 19. Yusuf Gedik li.Kürk hayvanlarının adlarıyla anılan Türk etnonimlerinin etimolojileri.- I.Türkoloji kurultayın 80 yıllığına ithaf edilmiş ilmi konfransın bildirileri, Bakü, 2007 20. G.Nemeth. Attila ve Hunları. Tercüme Şerif Baştav AÜDTCF yayınları, Ankara, 1982 21. Kar oly Czegledy. Turan kavimlerinin göçü,İstanbul, 1999, Turan Kültür Vakfı yay. 22. Karoly Czegledy. Age, s. 24, 160 23. Karoly Czegledy. Age., s. 154 24 İbrahim Kafesoğlu.Türk milli kültürü,İstanbul, 1991, Boğaziçi yay. 25. Ferdinand D.Lessing. Moğolca-Türkçe sözlük, I c. Ankara, 2003, TDK yay. 26. Nihat Çetinkaya. Iğdır tarihi, İstanbul. 1996 27. L.N.Lezina- A.V.Superanskaya.Çin seddinden Viyana kapılarına kadar bütün Türk halkları, İst. Selenge, 2009. KISALTMALAR MK- Kaşgarli Mahmut. Divanü-luğat-it-türk. 3 cilt, çevireni Besim Atalay, Ankara, 2003. TTK yay Ş.-U.-Şine-Usu yazıtı (754-759 yılları) Prof.Dr.Ebülfez Amanoglu Nahçıvan Bilimler Akademisi Dil ve Edebiyat Enstitüsü Başkanı Eski Türkçede bir yer ismi:Katun Bilindiği gibi XIX. yüzyılın sonları XX yüzyılın başlarında Eski Türk yazıtları bulunmuş,türkolojide bir devrim gerçekleşmişti. Gök türk yazıtları bilim alanı o kadar gelişmiş ki, şimdi Eski Türkçe, runoloji Türkoloji içerisinde ayrıca bir bilim dalı haline gelmiştir. Eski Türk yazıtları bulunduktan sonra Türk Dili Tarihi alanı hızla gelişmeğe başladı; eski ve günümüz Türkçesi karşılaştırlmasıyla, Türk dilinin oluşumu ve gelişimi konuları, altaistik konular gündeme getirldi. Aynı zamanda Türk Dili tarihinin tanıklarından en önemlilerinden biri olan Onomastik araştrmaların odağında yer aldı. Ama Eski Türkçe metinlerde bir hayli sözcüklerin okunuşu daha netleşmemiş, yanlışları düzeltilmemiştir. Oysa ki Eski Türkçedeki Özel isimler daha eski dönemlerin kalıntılarıdır ve bu isimlerin yapı ve anlam özelliklerinin artaştırılması günümüz türklük biliminin en önemli meselelerinden biridir. 131 Bu gün runolojide sir,Kül tigin, Kül iç çor, Kengü tarban, Ötüken, Kapğan kağan, Bökli çöllig il, Apar, Kengeres, Ek tağ, Türgi yarğun ve b.özel adlar yapı, içerik, anlam bakımından tam şekilde açıklığa kavuşmamıştır. Göktürk yazıtlarınadaki bu tür yer isimlerinden biri de Katun nehir ismidir. Şimdiki Rusiya Federasyonunun Sibirya bölgesinin güneyindeki Altay dağlarının en yüksek zirvesi,doruk noktası Katun dağları adlanmaktadır.Sibiryadakı Katun nehri de kaynağını bu dağlardan almaktadır. İşte bu nedenle yerli Türkler burayı Katunbaşı diye isimlendirmişlerdir. Şunu da belirtelim ki, Güney Sibirya ve Kuzey Moğolistanda bir kaç tane Katun isimli nehrin varlığı literaturde, aynı zamanda haritada açık şekilde belirtilmiştir. Bu nehir ismini eski Türk yazıtlarında, özellikle bilhasse Güney Sibirya bölgesinde bulunmuş Yenisey yazıtlarında da gözlemlemekteğiz: Üç yetmiş yaşımka adırıltım, Egük katun yerimke adırıltım (Yenisey 3);..tengri ana Kem katun k abışıp...(Yenisey 144). Bu özel adın,yer isminin,hidronimin türediyi kadın, hanım, eş anlamına gelen katun genel adı da eski Türk yazıtlarında aşağıdaki makamlarda tesadüf edilmektedir: Y12;Katunı ağırar anta tulı kalmış(Talas 1,);Oğramış katun ağlayur(T5 )Umay teg ögim katun kutın,a inim Kül tigin er at bultı(KT D 31); Ögüm katun ulayu ögelerim ekelerim.kelüninim konçuylarım bunça yime tirigi kün boltaçı erti(KTş 9);Katun yok bolmış(Ton.31);Katun yegeni Öz bilge Büyin...Ş.U- b8);Katun,tarlağımUlu kem) TII,11,25,31,49; Ş-U I ,10, IV 47; Tonyukuk 31; Talas IV.V;Y12. Türkolojide böyle var sayılmıştır ki,katun sözcüğünü eski Türkler İran dillerinden, somut olarak soğut dilinden almışlardır. Soğut dilinde bu sözcük xuten şeklindedir. Kaynaklar Ob ve Katun ne hirlerinin birlikte uzunluğunun 4016 km olduğunu belirtmekteler(Bondarskiy S.M. Slovar qeoqrafiçeskix nazvaniy,M.,1954,s.219). Altaylarda Katun nehrinin isminin bayan,genç hanımla ilgili bir kaç tane rivayet dolaşmaktadır. O zaman böyle anlaşılıyor ki, Eski Türkçedeki Katun nehir ismi bayan anlamını vermiştir. Ama bu varsayım mantığa aykırıdır. Bizim düşüncemize göre Eski Türkçede göze çarpan Katun hidroniminin apelyativi en eski dönemlerde nehir anlamını taşımıştır. Yani katun sözc üğü türk kökenli bir kelimedir. Şunu da belirtelim ki, Türk toponimlerindeki katun hanım anlamında batıda Azerbaycan ve Türkiyeye kadar olan bölgelerde Katun hidronimlerinin hanım apelyativi gelişmiştir. Uzak Doğuda Amur nehrine değin ise bu hidronimin nehir apelyativi gelişmiştir. Sayan-Altay bölgesinde Katun toponiminin her iki apelyativi göze çarpmaktadır. Katun nehrinin büyük bir kısmı Güüney Sibiryada Krasnoyarsk diyarında daha çok Dağlık Altay vilayətinə denk geliyor. Nehir kaynağını yüksek dağlardan alar. Uzunluğu 4016 km-den ibarettir. Altay türklerinin halk edebiyatında bu nehrin adının menşeyi, kökeni hakkında 132 Yüklə 1,2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|