Абшерон игтисади ъоьрафи районун шящярляринин

Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may  2015-ci il 
 
 
 
179 
Опыты  были  поставлены  в  ящиках  с  овсом  и  льна,  удобренные  фосфором,  резко  отличались  по 
своему  развитию  от  прочих  рядков.  Результаты  учета  урожая  неудобренных  рядков, 
находившихся с обеих сторон удобренного рядка, складывались в таблице 
                                                                                                                                           Таблица  
                          Влияние рядкового фосфорного удобрение растений соседних рядков 
                                                                (Опыт с овсом) 
Что    определялось 
Расстояние 
между 
рядками, 
см 
Удобренный 
рядок 
Пары 
неудобренных       
рядков 
Влияние 
удобрения 
сказалось на 
расстоянии, 
см 
1-я 
2-я 
3-я 
Прибавка урожая, г 
12 
7 
5 
3,5 
7 
6 
4 
3 
- 
- 
- 
1 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
3,5 
Вынос фосфора (по 
разному), мг Р
2
О
5
 
12 
7 
5 
3,5 
4 
31 
24 
21 
- 
- 
- 
12 
- 
- 
- 
4 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
3,5 
Усвоение  меченого  
фосфора, мг Р
2
О
5
 
12 
7 
5 
3,5 
54 
41 
26 
21 
5 
8 
6 
16 
- 
- 
- 
5 
- 
- 
- 
- 
12 
7 
5 
7 
 
До  применения  меченых    атомов  думали,  что    минеральные  удобрения  могут  быть  
использованы растением  только  через корневую  систему.  Оказалось, что  минеральные  соли  
могут    быть    усвоены    растениями    через    листья.  На    этом    открытии    основано    применение  
удобрений  в  сухом, распыленном  виде  при  подкорме  растений.  
 
SU UDUCU ÜÇ – YODĠDLĠ FOSFOR ĠġTĠRAKI ĠLƏ 
QURU HĠDROGEN – YODĠDĠN SĠNTEZĠ 
 
Qurbanova H.Z. 
Sumqayıt Dövlət Universiteti 
 
Dövri  ədəbiyyatdan   məlumdur  ki,    quru təmiz  hidrogen  –  yodid   almaq  üçün   fosfor   triyodidlə  
suyun  qarşılıqlı  təsirindən istifadə edilir. Reaksiya tənliyi  ümumi halda belə göstərilə bilər.  
HJ
PO
H
O
H
PJ
3
3
3
3
2
3



 
Bu üsulla laboratoriya  texnikasında hidrogen – yodidi  asanlıqla almaq olar. 
Bu  üsulun  əsas  çatışmayan  cəhəti    alınan  hidrogen  –  yodidin  çıxımının  nisbətən  az  olmasıdır; 
%
93
91

. 
Laboratoriyada  quru hidrogen – yodid  almaq üçün asan tənzimlənən və yüksək çıxıma malik  olan  
üsullardan  biri müxtəlif qatılıqlı hidrogen yodidə (yodid turşusuna)  fosfor triyodidlə təsir etməkdir  
Reaksiya tənliyi aşağıdakı kimi göstərilə bilər. 
HJ
PO
H
O
H
HJ
PJ
4
3
4
3
2
3




 
Alınan quru hidrogen – yodidin çıxımı 
%
98
97

 təşkil edir.  
Təcrübələr  oda davamlı, üç boğazlı yumrudib kolbada yerinə yetirilir. Kolba termometr, mexaniki 
qarışdırıcı və damcı qıfı ilə təchiz olunur. Kolbaya hesablanmış miqdarda 
3
PJ
 əlavə edib sonra üzərinə 
hesablanmış miqdarda müxtəlif qatılıqlı yodid turşusu damla – damla qıf vasitəsilə 
дягигя
/
2ml
 sürətlə 
kolbanın aşağı hissəsinə verilir.  Hidrogen – yodidin  fosfit turşusunda  həll olmadığını və onun yüksək 
temperaturda qaynadığını nəzərə alaraq sistemdə  temperaturu  
С
%
55
45

-yə   kimi artırmaqla 
u
HJ

 

---

Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may  2015-ci il 
 
 
 
180 
tam ayırmaq mümkündür. Onu  da qeyd etmək lazımdır ki,  proses dixloretan mühitində aparılır. Hər bir 
mol  
3
PJ -ə  80-100 ml  həlledici götürülür. 
Cədvəl 1 
Təcrübələrin 
№ 
Götürülən maddələrin  
miqdarı,q 
Hidrogen yodidin 
qatılığı,% 
Quru hidrogen 
yodidin çıxımı,% 
 
 
1 
4,0 
728,0 
2,5 
40,0 
2 
4,0 
364,0 
5,0 
55,6 
3 
4,0 
243,0 
7,5 
67,2 
4 
4,0 
182 
10,0 
84,3 
Temperatur 
C
%
45
, Mol – nisbət 
0
,
1
:
0
,
1
3
:
2
3


O
H
HJ
PJ
 
1  saylı  cədvəldən  görünür  ki,  HJ -in  qatılığı 
%
5
,
2
 olduqda  quru    HJ -un  çıxımı   
%
0
,
40
 təşkil 
edir.
 
Rejimi sabit saxlamaqla hidrogen – yodid  turşusunun qatılığı  
%
0
,
5
 götürüldükdə  quru hidrogen 
yodidin çıxımı  
%
6
,
55
 -ə kimi yüksəlir. Qatılığın sonrakı qiyməti 7,5 və 10,0% olduqda quru hidrogen – 
yodidin çıxımı müvafiq olaraq 67,2 və 84,3% təşkil edir. 
 
BROMUN OKSĠDLƏġMƏ – REDUKSĠYA SĠSTEMĠNDƏ MeBr:HCl:NaOCl  
ALINMA REAKSĠYASININ TƏDQĠQĠ 
 
Kərimli Ş.E. 
Sumqayıt Dövlət Universiteti 
 
 
İlkin təcrübələrin verdiy nəticələrə əsaslanaraq reaksiya komponentləri nəzərdə tutulan miqdarda və 
qatılıqda  hazırlanır.  Belə  ki,  tələb  olunan  miqdarda  və  qatılıqda  xlorid  turşusunun  və  natrium  – 
hipoxloritin sulu məhlulları hazırlanır. Kalium – bromidin 1,5 – 10% - li məhlulundan istifadə olunur. 
Prosesin  kinetik  qanunauyğunluqlarını  öyrənmək  üçün  təcrübənin  gedişini  tam  və  dəqiq 
öyrənilməsi məqsədə uyğundur.  
Reaksiyanın  sonunda  oksixlorlaşma  mürəkkəb  xarakter  daşıyır.  Belə  ki,  sistemin  hidrogen 
göstəricisi  reaksiyanın  getmə  istiqamətinə  əsaslı  təsir  edir.  Odur  ki,  təcrübənin  gedişi  yalnız  təkcə  bir 
komponent  ilə  deyil,  digər  komponentlərin  molyar  miqdarından,  onların  qatılığından,  reaksiyanın 
temperaturundan, hesablanmış miqdarda natrium – hipoxloritin sistemə verilmə sürətindən, qarışdırıcının 
fırlanma sürətindən və digər amillərdən asılı olur. 
Bromun aşağı temperaturda oksidləşmə - reduksiya sistemində alınmasında onun çıxımına kalium – 
bromidin  sulu  məhlulunun  qatılığının,  eləcə  də  xlorid  turşusunun  və  natrium  hipoxloritin  qatılığının  
təsirini əks etdirən bəzi reaksiyaların nəticələri aşağıdakı cədvəldə verilmişdir. 
Kalium bromidin, natrium hipoxloritin və xlorid turşusunun qatılığının bromun çıxımına təsiri. 
Cədvəl 1 
Təcrübələrin № 
NaOCl 
HCl 
KBr 
Cıxım % 
% 
q 
% 
q 
% 
q 
1 
20,0 
55,0 
20,0 
36,5 
1,5 
792,0 
70,4 
2 
20,0 
55,0 
20,0 
36,5 
3,0 
396,0 
85,8 
3 
20,0 
55,0 
20,0 
36,5 
5,0 
238,0 
90,2 
4 
20,0 
55,0 
20,0 
36,5 
7,0 
170,0 
91,2 
5 
20,0 
55,0 
20,0 
36,5 
9,0 
132,0 
91,6 
6 
10,0 
111,0 
20,0 
36,5 
5,0 
238,0 
74,2 
7 
15,0 
74,0 
20,0 
36,5 
5,0 
238,0 
83,3 
8 
20,0 
55,0 
20,0 
36,5 
5,0 
238,0 
90,2 
9 
25,0 
44,4 
20,0 
36,5 
5,0 
238,0 
88,7 
10 
20,0 
55,0 
10,0 
73,0 
5,0 
238,0 
75,3 
11 
20,0 
55,0 
30,0 
24,3 
5,0 
238,0 
92,1 
 

---