Абшерон игтисади ъоьрафи районун шящярляринин

Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may  2015-ci il 
 
 
 
177 
Birinci  tənlik  üzrə  gedən  reaksiyanın  oksidləşmə  və  reduksiya  potensialları  arasındakı  fərq 
aşağıdakı tənlik üzrə hesablanmışdır. 
 
Bu  fərq  müsbət  qiymət  aldığı  üçün  1  –  ci  tənlik  üzrə  gedən  reaksiya  termodinamiki    baxımdan 
mümkündür və qeyd olunan əlaqəli reaksiya üçün limitləyici mərhələ hesab edilə bilər. 
Hidroksilammonium  xlorid  –  titan  (III)  xlorid    -  1,3  butadien  əlaqəli  reaksiyası  əsasında 
birmərhələli üsulla diamin – alkadienlər almaq olar. Amin radikalının 1,3 butadienə birləşərək doymamış 
diaminlərə çevrilməsi aşağıdakı  sxemlə ifadə oluna bilər. 
 
 
                                                
                                
 
n-nin qiyməti 1,2,3 və s. ola bilər.  
Müxtəlif aminlərin diamindekadienə və diaminalkadienlərin çıxımına təsiri öyrənilmişdir. 
Məlum  olmuşdur  ki,  hidroksiammonium  xloridin  1,3  butadienə  1:2  molyar  nisbəti, 
hidroksilammonium  –  xloridin    titan  (III)  xloridə  molyar  nisbəti  1:2,  temperatur    15
0
C  şəraitində 
diamindekadienin çıxımı 68,5% diaminalkedienlərin çıxımı 21%- ə bərabər olur. 
 
KALĠUM YODĠDĠN QATILIĞININ OKSĠDLƏġMƏ – REDUKSĠYA SĠSTEMĠNDƏ 
YODUN ÇIXIMINA TƏSĠRĠ 
 
İsmayılova G.G. 
Sumqayıt Dövlət Universiteti 
 
Bu  məqsədlə  ilk  növbədə  kalium  –  yodidin  müxtəlif  qatılıqlı  sulu  məhlulu
%)
0
,
9
5
,
1
(

,  xlorid 
turşusunun 20% - li sulu məhlulu və 20% - li natrium hipoxloritin sulu məhlulları hazırlanmış və kimyəvi 
üsullarla analiz edilməklə, ilkin təcrübələrin yerinə yetirilməsi  üçün qurğunun hazır vəziyyətdə olduğu 
yoxlandıqdan  sonra  təcrübələr  yerinə  yetirildi.  Aparılan  təcrübələrin  nəticələri  1  saylı  cədvəldə 
verilmişdir. 
Cədvəl 1. 
Təcrübələrin № 
NaOCl 
HCl 
KJ 
Cıxım %-lə 
% 
q 
% 
q 
% 
q 
1 
20,0 
56,0 
20,0 
36,5 
1,5 
1106,0 
67,2 
2 
20,0 
56,0 
20,0 
36,5 
3,0 
553,0 
76,9 
3 
20,0 
56,0 
20,0 
36,5 
5,0 
332,0 
89,8 
4 
20,0 
56,0 
20,0 
36,5 
7,0 
239 
90,2 
5 
20,0 
56,0 
20,0 
36,5 
9,0 
184 
91,4 
6 
20,0 
56,0 
20,0 
36,5 
5,0 
332 
89,4 
 
Sabit kəmiyyətlər: ;V
NaOCl
= 40 ml/saat  t=25
0
C, NaOCl:HCl:KJ=1,5 :2,0 :1,0 
Cədvəldən göründüyü kimi kalium  –  yodidin sulu məhlulunun qatılığı yodun çıxımına  əsaslı təsir 
edir. Belə ki, 25
0
C- də reaksiyaya daxil olan natrium  - hipoxloritin, xlorid turşusunun və kalium yodidin 
100%-ə hesablanmış molyar nisbətləri 1,5 :2,0 :1,0 olduqda natrium – hipoxloritin sistemə verilmə sürəti 
50  ml/saat    olduqda  ,  kalium  –  yodidin  qatılığı  1,5%,    xlorid  turşusunun  qatılığı  20,0%    və  eləcə  də 
natrium – hipoxloritin qatılığı 20,0% olduqda yodun çıxımı 67,2% təşkil edir.  
Kalium – yodidin qatılığı 3,0 % - ə qədər artırdıqda digər qalan amillər sabit saxlanmaqla müəyyən 
edilmişdir ki, yodun çıxımı əsaslı dəyişərək 76,9% -ə çatmışdır. Beləliklə qalan amilləri sabit saxlamaqla  
kalium – yodidin qatılığı 5,0; 7,0 və 9,0% - ə çatdıqda yodun çıxımı müvafiq olaraq 89,8; 90,2 və  91,4% 
olmuşdur.  
Beləliklə  aparılan  təcrübələrdən  optimal  şəraitə  uyğun  gələni  25
0
C-  də  NaOCl:HCl:KJ=1,5  :2,0 
:1,0, KJ-in qatılığı  
%
5
~
olduqda əmələ gəlir. 
 
 
 

---

Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may  2015-ci il 
 
 
 
178 
 
OKSĠDLƏġMƏ – REDUKSĠYA SĠSTEMĠNDƏ KALĠUM – HĠPOXLORĠTĠN 
QATILIĞININ YODUN ÇIXIMINA TƏSĠRĠ 
 
Həsənli N.Y. 
Sumqayıt Dövlət Universiteti 
 
İlk  növbədə  kalium  –  hipoxloritin  təcrübə  qabağı  analizinə  əsaslanaraq  onun  müxtəlif  qatılıqlı 
məhlulları  hazırlanır  və  buna  uyğun  olaraq    nəzərdə  tutulmuş  digər  prosesin  gedişində  istifadə  olunan 
maddələr  (lazımi  qatılıqda  kalium  –  yodid  və  xlorid  turşusu)  hazırlandıqdan,  qurğu  işçi  vəziyyətə 
gətirildikdən sonra təcrübələr yerinə yetirilir. 
Aparılan  təcrübələrin nəticələri 1 saylı cədvəldə verilmişdir. 
Cədvəl 1 
Təcrübələrin 
sayı 
KOCl 
HCl 
KJ 
Cıxım %-lə 
% 
q 
% 
q 
% 
q 
1 
8,0 
140,0 
20,0 
36,5 
5,0 
332,0 
58,4 
2 
10,0 
112,0 
20,0 
36,5 
5,0 
332,0 
63,8 
3 
12,0 
93,0 
20,0 
36,5 
5,0 
332,0 
69,3 
4 
14,0 
80,0 
20,0 
36,5 
5,0 
332,0 
78,9 
5 
16,0 
70,0 
20,0 
36,5 
9,0 
332,0 
89,3 
6 
18,0 
62,0 
20,0 
36,5 
5,0 
332,0 
90,7 
7 
20,0 
55,0 
20,0 
36,5 
5,0 
332,0 
91,2 
Sabit kəmiyyətlət: NaCl:HCl:KJ=1,5 :2,0 :1,0 
Temperatur : t=25
0
C 
1 saylı cədvəldən göründüyü kimi xlorid turşusunun qatılığı 20%, kalium – yodidin qatılığı 5,0%, 
temperatur  25
0
C  olmaqla  kalium  –  hipoxloritin  sulu  məhlulunun  qatılığı  8,0  –  20  %  arasında 
dəyişdirilərək  onun  proses  zamanı  yodun  çıxımına  necə  təsir  etməsi  öyrənilmişdir.  Müəyyən  edilmişdir 
ki, təcrübənin şəraitini sabit saxlamaqla natrium – hipoxloritin qatılığını 8,0 – 12 % arasında dəyişdikdə 
yodun çıxımı 58,4%- dən 69,3% - ə kimi artır. Odur ki, qatılığın tədricən artması çıxımın dinamiki olaraq 
artmasına  səbəb  olur.  Buna  uyğun  olaraq  növbəti təcrübələrdə  kalium  –  hipoxloritin  qatılığını  20%  -  ə 
kimi  artırmaqla  tədqiqatın  nəticələri  müqayisə  edilmişdir.  Məlum  olmuşdur  ki,  oksidləşdiricinin 
qatılığının 14,0; 18,0 və 20,0 % - ə kimi artırılması yodun çıxımına müvafiq olaraq 78,9 ; 89,3; 90,7 və 
91,2 % -ə  qədər artması ilə nəticələnir. 
Cədvəldə  olan  təcrübələrin  analizi  göstərir  ki,  5,6  və  7  saylı  təcrübələrdə  kalium  –  hipoxloritin 
qatılığının  16,0%  -  dən  20,0  %-  ə  qədər  artırılması  çıxıma  çox  az  təsir  göstərir.  Belə  ki,  kalium  – 
hipoxloritin faizlə qatılığı 16,0% - dən 20,0% -ə kimi artdıqda yodun çıxımı 1,4 – 2,0% arasında dəyişir. 
1  saylı  cədvəldə  verilmiş  təcrübələrdən  optimal  hal  üçün  kalium  –  hipoxloritin    qatılığını  16,0  – 
20% arasında götürmək olar ki, bu da yodun maksimum çıxımını  ~91,2% -ə yüksəldir.  
 
    РАСПРЕДЕЛЕНИЕ ФОСФАТОВ В ПОЧВЕ И ПИТАНИЕ РАСТЕНИЙ 
 
Амикишиева Р.Р. 
Сумгаитский  государственный  университет 
 
Применение    меченых    атомов  открывает    новые  возможности  для  изучения    влияния 
распределение  в    почве    питательных    веществ    на    урожай    и    развитие    растений.  Нашими  
предыдущими    исследованиями    (Соколов,  1947)  было    установлено,  что  нормальное  развитие  
растений  может    быть    только    в  том  случае,  когда    фосфаты  находатся  на  площади  питантя 
каждого  растение  посева.  Внесение  фосфорных  удобрений  под  рядок  растений  не  толко  не 
увеличивает  урожай  растений  соседного    рядка,  но  даже  вызывает  иногда  его  уменьшение. 
Данные  об  урожаях  и  о  выносе  питательных  веществ  не  позволяют  уловить  использование 
растениями фосфорных удобрений, внесенных в соседние рядки. Применение меченых фосфатов 
дает возможность решить этот вопрос. 

---