Adau nun Elmi Əsə rl ə ri. G ə
Yüklə 139,92 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ADAU- nun Elmi Əsə rl ə ri. G ə nc ə
- Professor T.Ç.Həmzəyev Aqrar elmlər üzrə fəlsəfə doktoru Z.C.Allahverdiyeva
- ƏDƏBİYYAT
- Being kept with people methods of the table-cloth grapes Professor T.Ç.Hamzayev
- Scientist-agronomist E.M.Pirverdiyeva
- Key words
ADAU- nun Elmi Əsə rl ə ri. G ə nc ə , 2016, № 1 11 UOT 664.7:634.8 SÜFRƏ ÜZÜMÜNÜN XALQ ÜSULLARI İLƏ SAXLANMASI Professor T.Ç.Həmzəyev Aqrar elmlər üzrə fəlsəfə doktoru Z.C.Allahverdiyeva Alim-aqronom E.M.Pirverdiyeva Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti Açar sözlər: üzüm, saxlanma, sort, çilik, zirzəmi, çardaq, anbar, asma Bitkiçilik məhsullarının saxlanması proses- lərini təkmilləşdirmək məqsədilə anbar, soyuducu və s. təsərrüfatların genişləndirilməsi, onların müasir avadanlıqlarla təchiz edilməsinə diqqət yetirilməsi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bu gün tərəvəz, meyvə və kartofun səmərəli saxlanılması əhalinin həmin məhsullarla təminatının yaxşılaş- dırılmasında vacib mənbə olub, bu yolla 15-20 % əlavə məhsul əldə etmək olar [1]. Bunu nəzərə alan Azərbaycan Dövləti bölgələrdə ən mütərrəq- qi üsulları həyata keçirməyə imkan verən saxlayı- cıların tikintisinə dəstək verməkdədir. Tikiləcək saxlayıcıların xərclərinin hissəsinin Dövlət tərə- findən maliyyələışdirilməsi bu sahədə əsaslı dö- nüş yaratmışdır. Bunun nəticəsidir ki, bölgələrdə 10-dan çox belə saxlayıcı tikilmişdir. Belə soyu- ducu – saxlayıcılarda hər məhsula uyğun mikro- iqlimin formalaşması ilə məhsulun uzun müddətli və keyfiyyətli saxlanması mümkün olur. Lakin təəsüflə qeyd olunmalıdır ki, bu sahədə çatışmaz- lıq hiss olunmaqdadır. Qeyd edə bilərik ki, əha- linin ilboyu ərzaqla dayanıqlı və təhlükəsiz qay- dada təminatı üçün həmin məhsulların yeni elmi texnologiyası işlənib hazırlanmalıdır. Lakin bəzi rayon və kəndlərdə belə saxlayıcıların olmaması və eləcə də məhsulun azlığı cəhətindən bəzi mey- və-tərəvəz və üzümçülüklə məşğul olan fermerlər məcbur olub məhsulu ata-baba üsulları ilə saxla- mağa üstünlük verirlər. Eləcə də üzümçülüklə məşğul olan fermerlər üzüm məhsulunu qısa müddətə saxladıqda xalq üsullarından asma, ban- daq, tənək üzərində torbalarda, sıx gözlü tor pərdə altında və taxta kəpəyində saxlanma üsullarına daha maraq göstərirlər [2]. İnsanlar üçün üzüm o qədər əvəzedilməz məhsul hesab olunmuşdur ki, onu koldan dərib yeməklə kifayətlənməmiş, həm də məhsulu uzun müddət saxlamaq yollarını da araşdırmışlar. Süfrə üzümünün ata-baba təcrübəsindən keçirilmiş uzun müddətli uğurlu saxlanma üsullarından as- ma və bandaq üsullarını göstərmək olar [3]. Asma üsulundan üzümçülər keçmişdə və hal-hazırda da istifadə edirlər. Bu üsulda saxlan- ma zamanı anbarlardan istifadə edilir. Anbarlar kimi quru, yaxşı havalanan dam, çardaq və ya zir- zəmidən də istifadə etmək olar. Bir şərtlə ki, ora- da havanın hərarəti 8-10 0 C, nisbi rütubəti isə 65- 70% həddində olsun.Burada taxtalardan xüsusi asmalar düzəldərək, onlara ara məsafəsi 15-20sm olmaqla mismarlar vurulur. Bu mismarlara ip, məftil və burğu bağlanılaraq üzərinə aralarında müəyyən məsafə buraxmaqla təmizlənmiş üzüm salxımları asılır. Beləliklə, hər asmada 1-5kq-a qədər üzüm olur. Elə etmək lazımdır ki, asılan salxımlar bir-birinə toxunmasınlar. Belə üsulda normal yetişmiş üzüm məhsulu fevral- mart ayına kimi keyfiyyətlə qala bilər. Əgər saxlanma müd- dətində anbarda hər hansı bir həşaratın olması müşahidə edilərsə o zaman kükürd yandırmaq tövsiyə olunur. Asma üsulunun üstün cəhəti onun ucuz başa gəlməsindən, çatışmayan cəhəti isə saxlanma müddəti uzandıqca salxımda gilələrin təbəxxürü və tökülməsindən ibarətdir. Təbrizi, Çəhrayı tayfi, Hamburq muskatı, Ağadayı və hət- ta universal sort kimi tanınan Bayanşirə kimi üzüm sortlarının məhsulu bu üsulda daha yaxşı saxlanılır. Bandaq üsulu ilə üzümçülük zonası kimi tanınan Gəncəbasar bölgəsində ta qədimdən üzüm məhsulunu xüsusi binalarda – anbarda, çardaqda və havalandırılan zirzəmilərdə saxlamışlar [3]. Bunun üçün ikillik burğu söyüd ağacından hazır- lanmış “bandaq”-dan istifadə etmişlər. Söyüd ağacından 2-3metr uzunluğunda asma materialı kimi istifadə edilən budaqlar kəsilir və bu buda- ğın üzərində olan xırda budaqcıqlar 5-10 sm qal- maqla, digər hissələr budaqdan kəsilib atılır. Yəni hər əsas budaq üzərində çoxlu miqdarda xırda çi- liklər qalmış olur. Belə budaqların 5-10 ədədini bir yerdə bağlamaqla üzüm asmaq çoxlu çiliklərə malik xüsusi dayaqlar əldə edilir ki, bu da “ban- daq” adlanır. Bandağın möhkəm olması üçün onun aşağı ucu anbarın döşəməsinə uzadılmış taxtaya, yuxarı ucu isə anbarın millərinə mismarla möhkəm bərkidilir. Bandaqlara üzüm asmaq üçün üzümlükdə yığım vaxtı, üzüm salxımı saplağın hər tərəfindən 5 sm uzunluqda olmaqla barmaqla birlikdə kəsilir ki, salxım xarab gilələrdən təmizləndikdən sonra, ADAU- nun Elmi Əsə rl ə ri. G ə nc ə , 2016, № 1 12 onun üzərində saxlanan barmaq bandaqda olan çiliklər arasına salınsın və lazım gələrsə bərkidil- sin. Beləliklə, aşağı hissədən başlayaraq bandağın qurtaracağına kimi hər tərəfdən üzüm salxımları dairəvi şəkildə asılmış – bərkidilmiş olur. Hər belə hazırlanmış bandağa 20-25 kq üzüm salxımı asmaq mümkün olur. Bu üsulun başlıca tələbi saxlanma yerinin vaxtlı- vaxtında havalandırılmasından ibarətdir ki, burada sabit hərarət 8-10 0 C və nisbi rütubət 65- 70% həddində təmin olunsun. Əks halda saxlan- ma yerində hərarətin artması səbəbindən burada inkişaf edən müxtəlif həşaratlar məhsulun kəmiy- yətinə və keyfiyyətinə ziyan vura bilər. Həşaratla- rın inkişafı müşahidə edilərsə, anbarda kükürd yandırmaq olar. Bu üsulda məhsul sortaməxsus təbii rəngdə qalır, saxlanma xərci də nisbətən ucuz başa gəlir. Bandaq üsulunda orta və gecyeti- şən süfrə üzüm sortlarının, xüsusilə də Təbrizi süfrə üzüm sortunun məhsulu başqa sortlara nisbətən daha yaxşı qalır [2,4,5]. Son illərdə üzümün payız-qış dövründə saxlanmasının bir neçə üsulları sınaqdan keçiril- mişdir. Bunlardan məhsulun sıx gözlü tor pərdə altında saxlanmasını qeyd etmək olar. Sıx gözlü tor pərdə altında tənəkdə cərgələrdə üzüm məh- sulunun saxlanması dövründə ən güclü küləklər, eləcə də həşərat, arı və quşlar azda olsa məhsula təsir göstərə bilmir. Belə üsulda üzümü uzun müddət ərzində saxlamaq mümkündür. Lakin müxtəlif üzüm sortlarının kolda qalma qabiliyyəti eyni deyildir. Sıx gözlü tor pərdə altında saxlanı- lan üzümün əmtəəlik keyfiyyəti daha yüksək olur, gilələr mexaniki zədədən və qismən də tozlanma- dan azad olduğuna görə cəlbedici xarici görkəmə malik olur. Bu üsulda saxlanma müddəti sent- yabr-dekabr ərzində ilk şaxtalar düşənə qədər da- vam edə bilər. Bu üsulda daha yaxşı saxlanılan Təbrizi, Şamaxı mərəndisi, Ağadayı və İtaliya süfrə üzüm sortlarının məhsuludur [2,6]. Üzümçülüklə məşğul olan süfrə üzüm sa- hələri və məhsulu az olan fermer və kənd əhalisi bu yuxarıda göstərilən xalq üsullarından istifadə etməklə, saxlanma yerlərini düzgün təşkil edərək becərdiyi üzümü 2-3 ay saxlayaraq əlavə gəlir əldə edə bilərlər. Eyni zamanda əhalinin bu qiy- mətli qida məhsulundan istifadə etmək imkanı daha da uzanar. ƏDƏBİYYAT 1. Fətəliyev H.K. Bitkiçilik məhsullarının saxlanması və emalı texnologiyası. Bakı: “Elm”, 2010, 432s. 2. Şərifov F.H. Üzümçülük. Bakı, Şərq-Qərb nəş., 2013, 513 s. 3. Həsənova S.X., İsgəndərov Ə.H. Kənd təsərrüfatı məhsullarının saxlanması və emalı. Gəncə: 1970, 287s. 4. Əliyev Ş.A., Həmzəyev T.Ç. və başqaları. İnsanın qidalanmasında və sağlamlığında bitkiçilik məhsullarının rolu. Gəncə: “Əsgəroğlu” nəş., 2004, 217 s. 5. Xankişiyev Y.H. Ərzaq malları əmtəəşünaslığı. Gəncə, “Əsgəroğlu” nəşriyyatı, 2007, 263 s. 6. Ампелография Азербайджанской ССР. Баку: Азербайджанское Государственное издательство. 1973, 491c. Being kept with people methods of the table-cloth grapes Professor T.Ç.Hamzayev Doctor of Philosophy in Agricultural Sciences Z.J.Allahverdiyeva Scientist-agronomist E.M.Pirverdiyeva Azerbaijan State Agrarian University SUMMARY Key words: grapes, being kept, sort, we are freckles, basement, garret, storehouse, to hang Article have been devoted to problem of the being kept with people methods of the grapes. The hanging from such methods and show the a bunch grapes methods are possible. Storehouse, garret the harvest by such methods and temperature 8-10 0 C in the basements and are possible to keep 2-3 months in the relative dampness 65-70%. To keep harvest by such methods is more useful for farmer from the economical side. Yüklə 139,92 Kb. Dostları ilə paylaş:
|