Adilxan bayramov səMƏd vurğUN
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
102 Bəxtiyar belə hesab edir ki, sevmək yalnız hissə qapılmaqdır və bu, gəncliyin keçici hissidir. Onun fikrincə, həyatını inqilaba sərf edən adam sevməməlidir. O, Cəlalın Humayı sevməsini «əyri yol» adlandırır və dostundan tələb edir ki, öz məhəbbətindən əl çəksin: - Kim çağırdı səni bu əyri yola, Məhəbbət yararmı bir komsomola? Mən də sənin kimi bir gəncəm həmən, Ömrümü cəbhədə keçirməklə mən Nə sevda bilirəm, nə də ki, hicran, Nələr tutduğunu bir düşün də, qan. (133, 41) Bəxtiyarın fikrincə, Humay düşmən qızı olduğuna görə Cəlala sadiq olmayacaqdır. O, Humay haqqında hətta təhqiredici sözlər işlədir: Humay düşmən qızıdır, Altun əxlaqsızıdır. Gözlərinin önündə Qızlığını satacaq... Unut onu, sözə bax. (133, 42) Əlbəttə, bu sözlər artıq Humayı az-çox tanıyan Cəlalı da, oxucuları da inandırmır. Bəxtiyar Cəlalın qətlində də əsas günahkar Humayı hesab edir. Buna görə də kişiyə yaraşmayan bir tərzdə onu təhqir edir: İtil gözlərimdən qoçunun qızı, Tovlayıb azdırdın sən o baxtsızı. (133, 69) Təbii ki, əsərdə hadisələrin inkişafı müəyyən dərəcədə Bəxtiyara da təsir göstərir, az da olsa onu dəyişdirir, yəni o, «ideya adamı» olmaqla bərabər adi insan kimi də görünür, Cəlalın ölüm 103 xəbərini eşitdikdə Humay özündən gedir. Bu vaxt Bəxtiyar öz hərəkətindən xəcalət çəkir, o, başa düşür ki, Humay Cəlalı həqiqi bir məhəbbətlə sevirmiş. Buna görə də ondan üzr istəyir: - Humay, özünə gəl. Bağışla məni. Artıq-əskik deyib incitdim səni. Bilmədim Cəlala vurulduğunu, Sevdalı bir könül əfv edər bunu. (133, 70) Bəxtiyarın özünün müəyyən qədər dəyişməsini də şair məhəbbətlə əlaqələndirir: – Bəxtiyar, məni də komsomola yaz! – Deyib sükut edir alagöz Gülzar. Qızı dinlədikcə bizim Bəxtiyar Titrəyir qəlbində sədəfli bir saz... Başını köksünə dayamış Gülzar, Mənalı gözləri göl kimi laldır, O məsum baxışlar bəlkə xəyaldır... Gözlə görünməyən bir aləmi var. (133, 46) Beləliklə, əvvəlcə «məhəbbət yararmı bir komsomola?» deyən Bəxtiyar Gülzarı sevir və onunla ailə qurur. Şairin yaratdığı xarakterlər bu və ya digər cəhətləri ilə bir-birindən fərqlənirlər. Əsərdə özünəməxsus cəhətləri ilə seçilən obrazlardan biri də Mirpaşadır. O, əsərdə məscidə it bağlaması hərəkəti ilə yadda qalır. Mirpaşanın bu hərəkəti təsadüfi deyil. O dövrdə komsomolçular arasında bu cür hadisələr də baş vermişdir. Mehdixan Vəkilov yazır: «Dinə və mövhumata qarşı da kəskin mübarizə aparırdıq. Bir çoxumuz o zamankı «Allahsızlar ittifaqı»nın üzvləri idik. Bu sahədə komsomolçular məscidə it bağlamaq, Uzun molla adlanan bir mollanı Poylu arxına basıb çıxarmaq və ya azan verən mollaya 104 tüfəng atmaq kimi solçuluğa, əyintiyə də yol verirdilər». (173, 61) Deməli, bu hərəkəti o dövrdə inqilabi işə qoşulmuş hər hansı bir gənc edə bilərdi. Şair Mirpaşa surəti ilə bu cür adamların tipik obrazını yaratmışdır. Əsərdə Mirpaşanın bu hərəkəti yalnız kənd camaatını deyil, komsomolçuların özlərini də hiddətləndirir. Qarşı tərəf bundan istifadə edərək yeni quruluş tərəfdarlarını allahsızlıqda, dinsizlikdə günanlandırır. Hər hansı bir uğursuzluğu bununla bağlayır: Toylarda, yaslarda, ağlaşmalarda, Hər kimin qüvvəti qalırsa darda, Hər kimin taxılı susuz yanırsa, Kimin qonşusuna həsədi varsa, Deyir: «Bu kafirlər üzə gələli Bizdən uzaqlaşdı allahın əli». (133, 19) Bu məsələni komsomolçular qapalı iclasda geniş müzakirə edirlər. Bu hissədə şair ayrı-ayrı adamların hadisəyə münasibətini göstərmişdir. Bütün yoldaşları Mirpaşanın hərəkətini pisləyirlər. Hətta bəziləri buna görə onun ciddi cəzalan- dırılmasını tələb edirlər. Mirpaşa isə heç cür təslim olmaq istəmir. O öz hərəkətinə haqq qazandırmağa çalışır, hətta mollanı minarədən yıxacağını bildirir. Lakin Bəxtiyarın təmkinli çıxışı hamını, hətta Mirpaşanın özünü də sakitləşdirir. Göründüyü kimi, şair «inqilabi hərəkatdakı ziddiyyətləri pərdələməmiş, hər şeyi açıq və aydın göstərməyə çalışmışdır». (4, 92) Bu, ayrı-ayrı obrazların yaradılma- sında da özünü göstərir. Bu baxımdan əsərdəki Komandan surəti xüsusi maraq doğurur. Tədqiqatçılardan heç kəs bu surətə toxunmamış, onun adını belə çəkməmişdir. Əslində Komandan maraqlı bir obrazdır. O, böyük bir atlı ordusunun komandanı, peşəkar hərbçidir. İnqilabçıların tərəfində vuruşur. Lakin vuruşlar onu yormuş, 105 özünün dediyi kimi, «iki suyun arasında» qalmışdır. Yer üzündə baş verən qanlı döyüşlər, «hər gəlib gedənin yüz qanun uydurması», insanların bir-birinə zülm etməsi onu düşündürür və Komandan bütün bu suallara cavab axtarır: Qanlı döyüşlərin yoxmudur sonu? Yüz qanun uydurur hər gəlib gedən.. Anlayan varmıdır tarixdə bunu – Bəşər bir-birinə zülm edir nədən? Yüz qanun uydurur hər gəlib gedən... Bəlkə də insanın əslindədir bu...(133, 79) Sonuncu misradan göründüyü kimi, şair həyatdakı bütün ziddiyyətlərin səbəbini məhz insanın özündə axtarır. Səməd Vurğun bu məsələyə Böyük Vətən müharibəsi illərində yazdığı bir sıra şerlərində, habelə «İnsan» pyesində yenidən toxunmuşdur. Şair Komandanı xəyalən anası ilə görüşdürür. Ana öz oğluna bildirir ki, şəhərdə ara qarışmış, ata da «Nökərdən şah olmaz!» – deyərək vuruşlara getmişdir. Deməli, ata və oğul bir-birilə əks cəbhələrdə vuruşurlar. Ana oğluna yalvarır ki, nəyin bahasına olursa-olsun, «ordudan canını qurtarsın», evə qayıtsın. Komandan bu düşüncələr içində özünə qəsd edir. O, bir xalqın övladlarının iki yerə parçalanıb bir-birini qanına qəltan etdiyi həmin dövrdə başqa çıxış yolu görmür. Bununla da şair inqilabın heç də hamı tərəfindən razılıqla qarşılanmadığına işarə etmişdir. Əsərdə Gəray bəy obrazı dolğun, həyati və hərtərəfli göstərilməsi baxımından diqqəti xüsusi olaraq cəlb edir. Bir mülkədar kimi onun öz əqidəsi var və Gəray bəy bu əqidəyə sadiqdir. Şair onun simasında iki cəhəti birləşdirmişdir. Birinci halda Gəray bəy var-dövləti əlindən alınaraq çöllərə salınmış bir qaçaq və buna görə də düşmənə çevrilmiş keçmiş mülkədar, ikinci halda isə qızı Humayın taleyini düşünən bir atadır. Əsərdə ayrı-ayrı mə- Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|