Afse a fəLSƏFƏ

Fəlsəfə və sosial-siyasi elmlər – 2011, № 1 
 
 
 
- 148 -
biologiya, sosiologiya, tarix dedim. Baxın, cəm halda olan bir şey 
söyləyirəm, fəlsəfə dediyim zaman daha geniş, daha bütün bir şeyi nəzərdə 
tuturam. Eyni zamanda antropologiya fəlsəfəsi, tarix fəlsəfəsi deyə bilərəm, 
amma bir şeydən pay aldığı üçün söyləyə bilirəm. Yəni daha geniş bir 
fəlsəfi mühitlə  əlaqədə olduğundan dolayı, bu ifadəni istifadə edirəm. 
Deməli fəlsəfə başqa bir şeydir. Fəlsəfə tək-tək bilimlərin fövqündə, onları 
qucaqlayan bir şeydir. Yalnız bir şey var. Fəlsəfəni ideologiya ilə, 
dünyagörüşü ilə qarışdırmamaq lazımdır. “Mənim fəlsəfəmə görə insanlar 
iki cürdür, bəziləri pişik bəsləməyi, bəziləri isə it bəsləməyi sevər,” 
deyirəm. “Bu mənim fəlsəfəmdir,” – deyirəm. Bu fəlsəfə deyil. Fəlsəfəni bu 
qədər bəsitləşdirməyə haqqımız yoxdur. Fəlsəfənin bir ciddiyyətə ehtiyacı 
var, metodlu düşüncəyə ehtiyacı var. Bir mövqe, bir məsafə, ciddi araşdırma 
olmalıdır. Və  bəlkə  də bu araşdırmanın içinə  tək-tək bilimlərdən  əldə 
etdiklərinizi, yada heç deyilsə, bir bilimdən əldə etdiyinizi qatmalıyıq. Heç 
bir bilim olmasa belə,  ən azından elmi mahiyyət daşıyan bir fəlsəfi analiz 
olmalıdır. Fəlsəfə ideologiya deyildir. Yəni sadəcə sosial gerçəklərin, 
çətinliklərin həlli üçün sizin müraciət etdiyiniz, özünüzün formulə etdiyiniz 
bir görüş deyildir. İkinci, fəlsəfə sizin yaratdığınız hər hansı bir 
dünyagörüşü də deyil. Bu qədər bəsit deyil. Fəlsəfə daha çox metodoloji bir 
şəkildə yaradılması gərəkən bir şeydir. Fəlsəfə daha da önəmlisi insanın bir 
çiləsini, bir iztirabını  tələb edir. Alışqanlıqlarınızı bir tərəfə qoymalısınız, 
onlarla mücadilə etməlisiniz, bu zehni mənada, amma ekzistensial anlamda 
da öz şəxsiyyətiniz içində də bir çilə təcrübəsini yaşamaq durumundasınız. 
Bir çətinliyin içinə girmədən, həyəcan yaşamadan fəlsəfə yaratmaq mümkün 
deyil. Fəlsəfənin ciddi şəkildə elmə dayanaraq yaradılması lazım, elmin 
altında olmaması lazımdır. Elmi olana dayanmasa belə, onunla he-
sablaşması, güləşməsi lazımdır. Həmişə deyildiyi kimi, fəlsəfədən çıxır elm-
lər. Bu da odur, yəni fəlsəfə elmlərin anasıdır. Ola bilər. Amma fəlsəfə eyni 
zamanda mütləq elmlərin qızıdır. Elm olacaq ki, bundan istifadə edən fəl-
səfə olsun. Yəni ciddiyyətin qatılması belə bir şeydir. Fizika, biologiya elm-
lərinin söylədiyi ilə kifayətlənməmək, onların ortaya qoyduğu yeni doğru-
ları, nəticələri mütləq hesaba qatmaq lazımdır. Deməli, mən “anayam”, hər 
istədiyimi edirəm kimi bir sərbəstliyimiz də yoxdur. Burada bir səbəb – nə-

---

Elmi-fəlsəfi həyat 
 
 
- 149 -
ticə əlaqəsi var: fəlsəfədən çıxar amma fəlsəfəyə dönər, təkrar fəlsəfədən çı-
xar, yenə fəlsəfəyə dönər. Yəni mən elmlərin fəlsəfəyə getdiyi yerə diqqət 
edirəm.  
Daha sonra filosoflar seminar iştirakçıları maraqlandıran suallara 
cavab verdilər və geniş müzakirə aparıldı.  
 
 
 
 
 

---

 
 
 
 
Fəlsəfi Diskurs 
 
 
 
 
“Fəlsəfə dünyası” saytı daha geniş miqyaslı intellektual ictimaiyyəti 
fəlsəfi problemlərin müzakirəsinə cəlb etmək məqsədilə ayda iki dəfə “Fəl-
səfi Diskurs” keçirir. Hər diskursda oxuculara görkəmli filosofları, yaxud 
tarixən cəmiyyəti maraqlandıran bir sual verilir və suala verilən  ən yaxşı 
cavablar saytda yerləşdirilir. Ayda iki dəfə bu problem ətrafında elmi-fəlsəfi 
seminar keçirilir, 3 ən yaxşı cavab verən oxucu Fəlsəfə Dünyasına dəvət 
olunaraq mükafatlandırılır, bu haqda məlumat və  şəkillər saytda yerləş-
dirilir. 
 
Hegel soruşur:  
“Kim mücərrəd düşünür?”  
 
Kamal Adıgözəlov:  
Mücərrəd düşünməyi bacarmayanlar. 
 
Fərid Mustafayev:  
Mücərrəd düşünə bilmək bir istedaddır. Maddiyyata ilişib qalmayan-
lar, əslində qeyri-maddi olan "mahiyyəti" dərk edə bilənlər mücərrəd düşünə 
bilər. 
 
İlkin Abdullayev:  
 
- 150 -

---

Fəlsəfi Diskurs 
 
 
- 151 -
r digərlərinin düşünə bilmədiklərini düşünə bi-
Əbu Turxan soruşur:  
“Kim
zən, yoxsa əzilən?” 
ə də əzilən günahkardır. Birincisi cəhalətin, ikincisi səfalə-
tin qu
 hədəfə çatmaqdır. Müqəssir deməzdim, sadəcə buna sə-
bəb bizim
ə bunu istəməyə məcbur edən cəmiyyətimizdir, yəni 
yenə 
 (zalı-
mın) zülmünə dözürsə  və baş qaldırmırsa, günah elə özündədir. Və sonda 
ə mütilik yox, mübarizə təşkil edir.  
Səməd Vurğun soruşur:  
“Qal
anda kamal!?” 
Filosoflar. Çünki onla
lirlər. 
dir müqəssir: ə
 
Sərraf Balaxan:  
Nə əzən, n
rbanıdır. Hər ikisinə yazıqlar olsun! 
 
Fəridə:  
Həyatda hər  şey nisbi olduğu kimi, bu da nisbidir, yəni şəraitə görə, 
mühitə görə, insanlara görə, vəziyyətə görə və s. bu dəyişir. Məncə, burda 
məqsəd kimisə  əzmək deyil və buna birmənalı cavab vermək də mümkün 
deyil, məncə  hər kəs öz arzularının arxasınca gedir və ya getməyə çalışır. 
Bu yolda kimisə əzmək acizlik əlamətidir, çünki bu yeməyə birinci çatmaq 
istəyən heyvanın digərini tapdalamasına bənzəyir, fikrimcə, bu yolda qələbə 
hər kəsin müəyyən dərəcədə marağını nəzərə almaqla (çünki yenə də hər şey 
nisbidir) istədiyin
 istəklərimiz v
özümüzük. 
 
Fidan Məcidli:  
Həyatın nisbi qanunlarında müqəssir yoxdur! 
  
Qönçə Məmmədova:  
Müqəssirin kim olduğu aydındır. Çünki əzilən (məzlum) əzənin
şərəfli həyatın əsasını biganəlik v
 
 
ib gələcəkmi cah
 
Züriyə Babayeva:  
Qaliblər kamil olan zaman, kamal qalib olacaq. 

---