Fəlsəfə və sosial-siyasi elmlər – 2011, № 1
- 148 -
biologiya,
sosiologiya, tarix dedim. Baxın, cəm halda olan bir şey
söyləyirəm, fəlsəfə dediyim zaman daha geniş, daha bütün bir şeyi nəzərdə
tuturam. Eyni zamanda antropologiya fəlsəfəsi, tarix fəlsəfəsi deyə bilərəm,
amma bir şeydən pay aldığı üçün söyləyə bilirəm. Yəni daha geniş bir
fəlsəfi mühitlə əlaqədə olduğundan dolayı, bu ifadəni istifadə edirəm.
Deməli fəlsəfə başqa bir şeydir. Fəlsəfə tək-tək bilimlərin fövqündə, onları
qucaqlayan bir şeydir. Yalnız bir şey var.
Fəlsəfəni ideologiya ilə,
dünyagörüşü ilə qarışdırmamaq lazımdır. “Mənim fəlsəfəmə görə insanlar
iki cürdür, bəziləri pişik bəsləməyi, bəziləri isə it bəsləməyi sevər,”
deyirəm. “Bu mənim fəlsəfəmdir,” – deyirəm. Bu fəlsəfə deyil. Fəlsəfəni bu
qədər bəsitləşdirməyə haqqımız yoxdur. Fəlsəfənin bir ciddiyyətə ehtiyacı
var, metodlu düşüncəyə ehtiyacı var. Bir mövqe, bir məsafə, ciddi araşdırma
olmalıdır. Və bəlkə də bu araşdırmanın içinə tək-tək bilimlərdən əldə
etdiklərinizi,
yada heç deyilsə, bir bilimdən əldə etdiyinizi qatmalıyıq. Heç
bir bilim olmasa belə, ən azından elmi mahiyyət daşıyan bir fəlsəfi analiz
olmalıdır. Fəlsəfə ideologiya deyildir. Yəni sadəcə sosial gerçəklərin,
çətinliklərin həlli üçün sizin müraciət etdiyiniz, özünüzün formulə etdiyiniz
bir görüş deyildir. İkinci, fəlsəfə sizin yaratdığınız hər hansı bir
dünyagörüşü də deyil. Bu qədər bəsit deyil. Fəlsəfə daha çox metodoloji bir
şəkildə yaradılması gərəkən bir şeydir. Fəlsəfə daha da önəmlisi insanın bir
çiləsini, bir iztirabını tələb edir. Alışqanlıqlarınızı bir tərəfə qoymalısınız,
onlarla mücadilə etməlisiniz,
bu zehni mənada, amma ekzistensial anlamda
da öz şəxsiyyətiniz içində də bir çilə təcrübəsini yaşamaq durumundasınız.
Bir çətinliyin içinə girmədən, həyəcan yaşamadan fəlsəfə yaratmaq mümkün
deyil. Fəlsəfənin ciddi şəkildə elmə dayanaraq yaradılması lazım, elmin
altında olmaması lazımdır. Elmi olana dayanmasa belə, onunla he-
sablaşması, güləşməsi lazımdır. Həmişə deyildiyi kimi, fəlsəfədən çıxır elm-
lər. Bu da odur, yəni fəlsəfə elmlərin anasıdır. Ola bilər.
Amma fəlsəfə eyni
zamanda mütləq elmlərin qızıdır. Elm olacaq ki, bundan istifadə edən fəl-
səfə olsun. Yəni ciddiyyətin qatılması belə bir şeydir. Fizika, biologiya elm-
lərinin söylədiyi ilə kifayətlənməmək, onların ortaya qoyduğu yeni doğru-
ları, nəticələri mütləq hesaba qatmaq lazımdır. Deməli, mən “anayam”, hər
istədiyimi edirəm kimi bir sərbəstliyimiz də yoxdur. Burada bir səbəb – nə-
Elmi-fəlsəfi həyat
- 149 -
ticə əlaqəsi var: fəlsəfədən çıxar amma fəlsəfəyə dönər, təkrar fəlsəfədən çı-
xar, yenə fəlsəfəyə dönər. Yəni mən elmlərin fəlsəfəyə getdiyi yerə diqqət
edirəm.
Daha sonra filosoflar seminar iştirakçıları maraqlandıran
suallara
cavab verdilər və geniş müzakirə aparıldı.
Fəlsəfi Diskurs
“Fəlsəfə dünyası” saytı daha geniş miqyaslı intellektual ictimaiyyəti
fəlsəfi problemlərin müzakirəsinə cəlb etmək məqsədilə ayda iki dəfə “Fəl-
səfi Diskurs” keçirir. Hər diskursda oxuculara görkəmli filosofları, yaxud
tarixən cəmiyyəti maraqlandıran bir sual verilir və suala verilən ən yaxşı
cavablar saytda yerləşdirilir. Ayda iki dəfə bu problem ətrafında elmi-fəlsəfi
seminar keçirilir, 3 ən yaxşı cavab verən oxucu Fəlsəfə Dünyasına dəvət
olunaraq mükafatlandırılır, bu haqda məlumat və şəkillər saytda yerləş-
dirilir.
Hegel soruşur:
“Kim mücərrəd düşünür?”
Kamal Adıgözəlov:
Mücərrəd düşünməyi bacarmayanlar.
Fərid Mustafayev:
Mücərrəd düşünə bilmək bir istedaddır. Maddiyyata ilişib qalmayan-
lar, əslində qeyri-maddi olan "mahiyyəti" dərk
edə bilənlər mücərrəd düşünə
bilər.
İlkin Abdullayev:
- 150 -
Fəlsəfi Diskurs
- 151 -
r digərlərinin düşünə bilmədiklərini düşünə bi-
Əbu Turxan soruşur:
“Kim
zən, yoxsa əzilən?”
ə də əzilən günahkardır. Birincisi cəhalətin, ikincisi səfalə-
tin qu
hədəfə çatmaqdır. Müqəssir deməzdim, sadəcə buna sə-
bəb bizim
ə bunu istəməyə məcbur
edən cəmiyyətimizdir, yəni
yenə
(zalı-
mın) zülmünə dözürsə və baş qaldırmırsa, günah elə özündədir. Və sonda
ə mütilik yox, mübarizə təşkil edir.
Səməd Vurğun soruşur:
“Qal
anda kamal!?”
Filosoflar. Çünki onla
lirlər.
dir müqəssir: ə
Sərraf Balaxan:
Nə əzən, n
rbanıdır. Hər ikisinə yazıqlar olsun!
Fəridə:
Həyatda hər şey nisbi olduğu kimi, bu da nisbidir, yəni şəraitə görə,
mühitə görə, insanlara görə, vəziyyətə görə və s. bu dəyişir. Məncə, burda
məqsəd kimisə əzmək deyil və buna birmənalı cavab vermək də mümkün
deyil, məncə hər kəs öz arzularının arxasınca gedir və ya getməyə çalışır.
Bu yolda kimisə əzmək
acizlik əlamətidir, çünki bu yeməyə birinci çatmaq
istəyən heyvanın digərini tapdalamasına bənzəyir, fikrimcə, bu yolda qələbə
hər kəsin müəyyən dərəcədə marağını nəzərə almaqla (çünki yenə də hər şey
nisbidir) istədiyin
istəklərimiz v
özümüzük.
Fidan Məcidli:
Həyatın nisbi qanunlarında müqəssir yoxdur!
Qönçə Məmmədova:
Müqəssirin kim olduğu aydındır. Çünki əzilən (məzlum) əzənin
şərəfli həyatın əsasını biganəlik v
ib gələcəkmi cah
Züriyə Babayeva:
Qaliblər
kamil olan zaman, kamal qalib olacaq.