Afse a fəLSƏFƏ

Fəlsəfi Diskurs 
 
 
- 155 -
aman keçdikcə ya torpağa hopub yox olacaq, ya 
da di
ib özü dəryaya çevriləcək. Amma hər ikisində də 
eyni n
ütləq fərdi fəaliyyət göstərməli olursan (yəni damcı olursan). 
Elə m qamlara da rast gəlirsən ki, həmin məqamlar səndən “sən” olmağı de-
yil, “onlar” olmağı tələb edir (yəni dəryaya qatılıb digər damcılara qarışma-
Cüb
Azad olmaq üçün qırıb atmaq 
istəd
Unutmaq olmaz ki, hər bir dərya damcılardan ibarətdir, damcılar birlə-
şərək dəryanı yaradır. Deməli, damcılar olmadan dərya yarana bilməz. Dər-
ya isə böyük, ucsuz-bucaqsız bir aləmdir. Damcı  tək yaşasa o, damcıdır, 
dəryaya qarışsa, artıq öz mövcudluğunu itirəcək. Digər damcılarla birlikdə 
dəryada bəlkə də, əbədi mövcud olacaq, amma daha damcı olmayacaq. Dər-
yaya qatılmayan damcı isə z
gər damcılarla birləş
əticə alınacaq: damcı tək mövcud ola bilməz. Onun dəryaya qarışmağı 
özü bir zərurətə çevriləcək. 
 
Turan Babazadə:  
Məncə  hər  şey situasiyadan asılıdır. Bəzən elə  məqamlar olur ki, o 
məqamlarda m
ə
ğı tələb edir). 
 
 
ran Xəlil Cübran soruşur: 
"
ikləriniz məgər sizin mənliyinizin parçaları deyilmi?
" 
 
 
Dos. Dr. Mətanət Abdullayeva:  
Hər insan dünyanı özünün "mən" süzgəcindən keçirərək dərk edir. 
Dərketmənin doğruluğu və ya doğruluqla yanlışlıq arasındakı kəsilməz əm-
sallar göstəricisi "süzgəcin" ölçülərindən asılıdır - insan "mən"i kiçik olduq-
ca, dünyanın əks olunmasının təhrifi böyüyür, insanın özünə verdiyi qiymət 
şişir, "mən"in dar çərçivələri bir az da qalınlaşıb möhkəmlənir. Belə insan 
"mən"inin quluna çevrilir. Bir qayda olaraq, buna "mənliyini qorumaq" de-
yirlər. Əslində isə, bu, özünü dünyadan və onun ünsürlərindən daha əhəmiy-
yətli hesab edən təkəbbürlü "mən"liyin – eqonun iddialarıdır. İnsanın "mən" 
süzgəci özünün məhdudluğundan çıxa bilib (çıxma yolları başqa mövzunun 
predmetidir) genişlənən halda isə,  əks proses başlanır:  əvvəlcə "mən"in 
qalın çərçivəsi nazilir, sonra hissə-hissə qopur, hər qopmada genişlənmə baş 

---

Fəlsəfə və sosial-siyasi elmlər – 2011, № 1 
 
 
 
- 156 -
başlanğıcıdır. Aqillər de-
yiblər
verir. Qopma hər zaman itki hissi ilə  və  qəlb ağrıları ilə müşayiət olunur. 
Bu, ruhi prosesdir, ruhun azadlıq əldə etməsindən ibarət pilləli təkamülüdür. 
Belə proseslə insan zərrə-zərrə, damla-damla kiçik "mən"inin fiziki dünya 
çərçivəsindəki dərkini itirir, əvəzində  əbədi ilahi "Mən"ini tapır.  Əslində, 
itən və tapılan ayrı-ayrı "mən"lər deyil, onların dərk formalarıdır. Bu, azad-
lıq əldəetmənin müdrikliyidir. Müdrikliyin ən mötəbər mənbəyi olan Quran-
da belə deyilir: "Şübhəsiz, hər çətinlikdən sonra bir yüngüllük gələr!" (Əl-
İnşirah surəsi,15). İnsaniliyin son həddi ilahiliyin 
 ki, müdriklik damla-damla gəlir, özü də ağrılı yollarla; əgər qəlbiniz 
ağrıyırsa, deməli, "mən"inizin növbəti qatı da qopur. Həqiqi Azadlıq 
"Mən"in əsil xassəsini - İlahiliyini kəşf etməkdir!  
Alleqorik hekayə. Zərif ləçəklərini səhərin mehi titrətdikcə, ağacın çi-
çəyinin canına üşütmə düşürdü. "Ləçəklərim tökülsə  mən necə görünəcə-
yəm, kimə lazım olacağam?!" – deyərək yarpaqların altına sığınıb daldalan-
maq istədi, amma xeyri olmadı. Ləçəklər növbə ilə qopub mehin səssiz pı-
çıltısı kimi qeybə çəkilirdilər. Hər qopmuş ləçəyin yeri çiçəyin qəlbində ya-
ra bağlayır, hər uçmuş ləçək ağrılı itki olur çiçək üçün. Ümidini sonuncuya 
bağlayan çiçəyin gözündən çıxan yaş damlası ləçəyin üstünə düşür. Onsuz 
da gü
zünə 
qaytard
tırladı. "Amansız" mehin səssiz pıçıltısının hikmə-
ti ind
uğu kimi çətin və qarışıq görünən bir məsələ ortaya qo-
yulub. Azadl
clə mehə müqavimət göstərən ləçək damlanın ağırlığından qopub uçur. 
Bağrı qanlı, artıq çiçəklik simasını itirmış zavallı çəkdiyi ağrılı itkinin dəh-
şətindən bayılır. 
...Doğma istilikdən xumarlanaraq gözlərini açanda o, özünü tanımadı. 
Qərq olduğu nur seli onu Özünə tanıtdı, onsuz rahatlıq, azadlıq və  əmin-
amanlığın çulğalaşıb yaratdığı möhtəşəm Sükutun enstaziyası onu Ö
ı. Birdən nəyisə xa
i ona aydın oldu. Meh ona - qopmuş ləçəklər sənin illüziyalarındır, Saf 
Meyvə olmaq istəyirsənsə, illüziyalarını itirməkdən qorxma! – deyirdi. 
 
Kamran Ağayev:  
Hər zaman old
ıqla – mənliyin konflikti.  
Bu konflikti çözmək üçün məncə, bir az diqqətli və sistematik analiz 
aparmaq lazımdır.  

---

Fəlsəfi Diskurs 
 
 
- 157 -
 
əmiyyətdə bir musiqiçi olaraq yer alır. Mənlik – özünü-
dərk p
lliklərinin özü tərəfindən kəşf edilməsi və inkişaf 
 
1-ci addım. Terminologiya.  
Azadlıq nədir? Azadlığın bir neçə tipi və ya forması vardır. Bunlardan 
istər-istəməz ağlımıza ilk gələn fiziki azadlıqdır. Məsələn, istəsək də, istə-
məsək də, hansı zamanda və məkanda yaşamaq sərbəstliyinə sahib deyilik. 
Hamımız Yer üzündə yaşayırıq, istədiyimizdə Plutona səyahət edib və ya 
"bir də 5-ci əsrdə nələr olmuş", – deyə baxmaq azadlığına sahib deyilik.  
Düşüncə azadlığı – hər hansı bir doktrina və ya doqmaya bağlı olma-
dan düşünmə xüsusiyyəti kimi tərif edə bilərik. Olduqca təhlükəli bir azad-
lıq tipidir, çünki düşüncə abstrakt olaraq hər hansı istiqamətdə gedə bilər. 
Buna görə də müasir elmdə hər hansı bir düşüncə və ya elmi dildə nəzəriyyə 
praktik nəticələrlə  dəstəklənməlidir.  Əks halda, nə  qədər məntiqli olsa da, 
qəbul edilmir.  
Mənəviyyat azadlığı. Bu tip azadlıq bir insanın cəmiyyətdə olan mə-
nəvi prinsiplərdən və ya doqmalardan sərbəst olaraq düşünməsi və / və ya 
hərəkət etməsidir. Bu tip azadlıq düşüncə və ya əqli azadlığa çox yaxındır.
Çünki, əgər hər hansı bir insan müəyyən prinsipi və ya geniş mənada davra-
nış şəklini bəyənmirsə, bunu öz ağlı, kritikası, rasionallığı ilə dəyərləndirir. 
Düşüncə azadlığından daha təhlükəli bir azadlıq tipidir, çünki burada bir in-
sanın doğru olmadığını yoxlamaq üçün bir eksperiment aparıla bilməz.  
Ümumiyyətlə, azadlıq hər hansı bir fərdin digərlərindən (bənzər 
fərdlərdən və ya ideyalardan) sərbəst olmasıdır. 
Mənlik. Mənlik – mən sözündən gəlir. Mənəm – bir fərdiliyim var, 
özümə  məxsus xüsusiyyətlərim var. Bu kontekstdə  əlbəttə insan fərdlərin-
dən danışırıq. Özümüzə xas olan bir neçə xüsusiyyətlərimiz var. Onlardan 
başlıcaları: bioloji xüsusiyyətlərimiz, boyumuz, cinsimiz, DNK-mız və s. 
Bunlar bizim bioloji mənliyimizi təşkil edir. Bir də mənəvi mənliyimiz var. 
Bu mənlik insanın mənəvi nöqtədən özünü tanıması  və  cəmiyyətdə yerini 
bilməsidir. Bunun üçün də, məsələn, insanın istedadları vardır. Əgər birisi-
nin yaxşı musiqi istedadı varsa və bu prosesdən zövq alırsa, o zaman bunu 
bir iş
ına gətirib c
 hal
rosesidir, insanın özə

---